tovon

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

to-von

Etimologiyasi

TOVON ' oyoq kiftining orqa ost qismi¹. Rohi— laning tovoniga tikan sanchilgandek boʻldi (A.Muqiddin, H.Tojiboyev). Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli ' bos—', ' ez—' maʼnosini anglatgan ta:pa— feʼlidan —n qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 111); keyinroq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolib, ikki unli oraligʻidagi p undoshi b undoshiga (Devon, I, 380), oʻzbek tilida b un-doshi oʻz navbatida v undoshiga, a unlilari â unlilariga almashgan: ta:pa— + n = ta:pan > tapan > taban > tavan > tâvân.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

fors. – tovon jarima, penya, haq toʻlash;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Oyoq kaftining orqa qismi. ◆ Yumshoq tuproqqa qadam qoʻyganingda, tovoning huzur qiladi. ◆ Kalishda terlab, tovonlari qorayib ketgan oyoqlarini suvga tiqib shaloplatdi, joni rohatlandi. "Yoshlik".

2. Oyoq kiyimining shu joyga toʻgʻri keladigan qismi. ◆ Tovoni teshik mahsi. Tovoni qora paypoq. ◆ Avazning ham tovoni teshilayozdi, kovushining butuni qolmadi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik.“

3. koʻchma Keltirilgan zararni qoplash uchun toʻlanadigan yoki olinadigan xaq. ◆ Tovon olmoq. Tovon toʻlamoq. ◆ Kelgan baloyu qazo oʻshanga ursin. Tovon toʻlab, nafsoniyatimni-yam yerga urmang. S. Karomatov, „Soʻnggi barxan.“

4. j.k. dagi soʻz bilan qoʻllanib, biror narsa, ish-harakatning shu kelishikdagi soʻz bildirgan shaxs zimmasida ekanligini bildiradi. ◆ Roʻzgʻorning ikir-chiqir ishlari qizi Zuhraga tovon. A. Muhiddin, „Aybsiz aybdor.“

Tirik (yoki quruq) tovon. Butun ehtiyoj, turish-turmushi kimsaning zimmasida bulgan shaxs. ◆ Men kolxozingga tirik tovon boʻlishni istamayman. O. Yoqubov, „Diyonat.“ ◆ Qiynab qoʻyaman, deb oʻylamagan edim. Men sizga tirik tovon boʻldim. B. Rahmonov, „Oltin odamlar.“ ◆ Nima ish kelarkan uning qoʻlidan. Quruq tovon-ku! S. Zunnunova, „Gulxan.“

Tovon toʻlash huq. Fuqaroning hayoti, sogʻligʻi yoki mol-mulkiga yetkazilgan moddiy ziyonni yoxud uning oʻziga yetkazilgan maʼnaviy zararni oʻrnini qoplash.

Tovoniga qolmoq Yuz bergan zarar yoki hodisa uchun tovon toʻlovchi, javobgar boʻlib qolmoq. ◆ Velosipedga ehtiyot boʻl, buzib qoʻysang, tovoniga qolasan. ◆  ..bas qilaylik, biror kor-hol boʻlib, tagʻin tovoniga ham qolib oʻtirmaylik. S. Karomatov, „Soʻnggi barxan.“ ◆ Ishqilib, yangamning yuragi yaxshmi? Yana tovonlariga qolib oʻtirmaylik. Shuhrat, „Jannat qidirganlar.“

Antonimlari

ТОВОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

tovon

Tillar

• Turkcha: topuk

Ruscha _ru

tovon I
пята; пятка; ◆ tovon ogʻriyapti пятка болит; ◆ tovonidagi joni xalqumiga keldi (букв. у него душа, находящаяся в пятках, ушла в горло) он ужасно разозлился.

tovon II
возмещение убытков, компенсация; репарация, контрибуция; ◆ tovon toʻlamoq (или bermoq) возмещать убытки; компенсировать; ◆ tovoniga qolmoq отвечать за причинённый ущерб, убыток; ◆ 

• tirik tovon обуза; ◆ birovga tirik tovon boʻlmoq быть обузой для кого-либо.