boʻlmoq: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Ruscha tarjima qo`shildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Oʻzbekcha variant yangilandi |
||
Qator 1:
{{-uz-}}
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''boʻl-moq'''
== Aytilishi ==
== Etimologiyasi ==
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
:I 1 Yuz bermoq, voqe boʻlmoq. {{misol|Kecha majlis {{ajrat|boʻl}}di. Bugun bir qiziq voqea {{ajrat|boʻl}}di. m Bir oydan keyin xuddi mana shu katta bogʻda dangʻshtlama toʻy {{ajrat|boʻl}}di.}} Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.{{misol| {{ajrat|Boʻl}}di kulgi! Ayniqsa, Mirrahimov zavq qilib kuldi.. A. }}Qahhor, Asarlar.
2 Kelmoq, boshlanmoq; oʻtmoq, kechmoq (fasl, davr, payt va sh. k. haqida).{{misol| Bahor {{ajrat|boʻl}}di. Kech {{ajrat|boʻl}}di. Vaqt {{ajrat|boʻl}}di. n Buvaydadan chiqib ketganimga yigirma yildan oshgandir, koʻp ham {{ajrat|boʻl}}gandir. A.}} Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
3 Baholanmoq, biror narxga olinmoq yoki sotilmoq.{{misol| Sigir qancha {{ajrat|boʻl}}di? — Arzon {{ajrat|boʻl}}di. Boʻlishi qancha ? — Olavering, ot bilan tuya {{ajrat|boʻl}}armidi!}}
4 Amalga oshmoq, bitmoq.{{misol| Boʻladigan ish. Boʻlmaydigan ish. Hamma ish bir haftada {{ajrat|boʻl}}adi. Oʻqish qanoat bilan {{ajrat|boʻl}}adi.}}'' sht''{{misol| Shu-naqasiz-da, {{ajrat|boʻl}}maydigan gapga ishonib, {{ajrat|boʻl}}a-diganiga ishonmaysiz.}} S. Ahmad, Hukm.{{misol| Endi {{ajrat|boʻl}}ar ish {{ajrat|boʻl}}di, Asrorqul otaga aytmang. A. }}Qahhor, Asarlar.
5 Taxt holga kelmoq, tayyor boʻlmoq, bitmoq.{{misol| Hishligimizni hozirdan gʻamlab oldik. Kiyim-kechagimiz {{ajrat|boʻl}}di. A.}} Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
6 Yetarli boʻldi deb hisoblamoq; toʻymoq. {{misol|Oshni oling! — Rahmat, men {{ajrat|boʻl}}dim.}}
'''7 '''''(ch. k. soʻz bshshn) koʻchma'' Toʻymoq; koʻrib-bilib xafsalasi qaytmoq; joniga tegmoq. {{misol|Men doridan {{ajrat|boʻl}}dim. Men hammalaringdan ham {{ajrat|boʻl}}dim.}}
8 Tugatmoq, oxiriga yetkazmoq.{{misol| Ishim koʻp emas, bir-ikki soatda {{ajrat|boʻl}}ib qolaman.}}'' sht ''{{misol|-Mana, {{ajrat|boʻl}}di, — Muqaddam igna oʻrnini spirtli paxta bilan artib jilmaydi. U. }}Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
9 Yaramoq; toʻgʻri, muvofiq kelmoq.{{misol| Bu ish menga {{ajrat|boʻl}}maydi Bu palto senga {{ajrat|boʻl}}adi. Oʻziga boʻy {{ajrat|boʻl}}magan, oʻzgaga yeng {{ajrat|boʻl}}mas.}} Maqol.
10 Ega boʻlmoq; bor, mavjud boʻlmoq.{{misol| Boʻlgani shu, boshqa yoʻq. Bunday yordamchining {{ajrat|boʻl}}ganidan {{ajrat|boʻl}}magani yaxshi. m Buning oʻrniga hidlar tarkibida {{ajrat|boʻl}}gan zarrsshrdan foy-dalansa {{ajrat|boʻl}}masmikin?X.}} Toʻxtaboyev, Shirin qovunlar mamlakati.{{misol| Dehqonning oti {{ajrat|boʻl}}adi-yu, ishga solinmaydimi?}} M. Ismoiliy, Fargʻona t. o.
11 Biror joyga borib, tashrif buyu-rib, maʼlum vaqt turmoq, qoʻnmoq, yashamoq.
:{{misol|Xorazmda koʻp {{ajrat|boʻl}}ganman. Hayvonot bogʻida {{ajrat|boʻl}}maganman. n Siz bizning hovlida {{ajrat|boʻl}}-ganmisiz?}} A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.{{misol| -Koʻp martalab mehmon {{ajrat|boʻl}}gandim, — dedi qutidor,}}
''— ul vaqtda bobongiz ham hayot edilar,'' A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.{{misol| Dadang bu yerda ham, shahar hovlimizda ham {{ajrat|boʻl}}gan.}} Oybek, Tanlangan asarlar.
12 Biror-bir tadbirda ishtirok etmoq, qatnashmoq, hozir boʻlmoq.{{misol| Toʻyda {{ajrat|boʻl}}din-gizmi? m Yaxshi, sen bu toʻrtovining oʻti-rishlarida {{ajrat|boʻl}}ganmiding?}}A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
13 Oʻsmoq, bitmoq (oʻsimlik, hosil haqida).{{misol| Bizning yerlarda xurmo {{ajrat|boʻl}}maydi. Oʻzbekistonda paxta yaxshi {{ajrat|boʻl}}adi. shl Bu yerga anjir ek, laganday {{ajrat|boʻl}}masa, kallamni ol. }}Oybek, O. v. shabadalar.
14 Biror darajaga yetmoq, oʻz nasliga tortmoq.{{misol| Odam {{ajrat|boʻl}}moq. Oʻqib injener {{ajrat|boʻl}}moq. Otang bolasi {{ajrat|boʻl}}ma, odam bolasi {{ajrat|boʻl}}.}} Maqol. {{misol|n Universitetni bitiraman, kandidat, doktor {{ajrat|boʻl}}aman.}} A. Qahhor, Ogʻriqtishlar.
'''15 '''''(ch. k. soʻz bilan)'' Dunyoga kelmoq, tu-gʻilmoq.{{misol| Choʻridan {{ajrat|boʻl}}gan bola., uning ustiga}}
''— qiz, biyning shaʼniga isnod edi.'' A. Muxtor, Qoraqalpoq qissasi.{{misol| -Hoy, mingboshining haromidan {{ajrat|boʻl}}gan qizi, qanisan, bu yoqqa kel!}}
''— oʻshqirdi boyvachcha.'' K. Yashin, Hamza.
'''16 '''''(ch. k. soʻz bilan'') Kelib chiqmoq, tu-gʻilmoq.{{misol| Salomat Namanganning Chortoq qish-logʻidan {{ajrat|boʻl}}adi.}} S. Ahmad, Hukm.
17 Biror harakat yoki narsaning yetarli boʻlganini, meʼyordan oshganini, qoniqqan-likni, mamnunlikni ifodalaydi.{{misol| {{ajrat|Boʻl}}di, ketmonlarni bir yerga toʻplanglar, ketdik. S. }}Karomatov, Oltin qum.{{misol| -{{ajrat|Boʻl}}di, — qiz kula-kula kafti bilan yuzini toʻsdi. — {{ajrat|Boʻl}}di, Marat aka, tavba qildim.. U.}} Hoshimov, Qalbingga quloq sol.{{misol| E, {{ajrat|boʻl}}di-{{ajrat|boʻl}}di. Shodi-bekningoʻgʻliman, deng?}}E. Raimov, Ajab qishloq.'' Mana, Ermat ota, mana bu ish boʻpti-da.'' P. Tursun, Oʻqituvchi.
18 Biror harakat, tadbirni maʼqulla-moq, unga qoʻshilmoq.'' Boʻpti, boradi! Biroq Xoʻjabekova koʻnarmikan ?'' S. Anorboyev, Oqsoy.'' Boʻpti. Sizning tashabbusingizni quv-vapiaymiz.'' P. Tursun, Oʻqituvchi.{{misol| -Xoʻp {{ajrat|boʻl}}adi, — dedim-u, oʻrnimdan turdim.}} E. Raimov, Ajab qishloq.
19 Sifat turkumidagi soʻzlar bilan birikib, qoʻshma feʼl hosil qiladi, maye., {{misol|hayron {{ajrat|boʻl}}moq, xursand {{ajrat|boʻl}}moq, kir {{ajrat|boʻl}}moq. Oz {{ajrat|boʻl}}sin, oz {{ajrat|boʻl}}sa ham, soz {{ajrat|boʻl}}sin.}} Maqol. {{misol|■■ Jonim bilan, Rustamjon aka. Bundan koʻnglingiz toʻq {{ajrat|boʻl}}sin.}} K. Yashin, Hamza.{{misol| Shov-shuv koʻtarma! Dadang xabardor {{ajrat|boʻl}}ib qolsa, yaxshi {{ajrat|boʻl}}maydi.}} Oybek, Tanlangan asarlar.
20 -(a)r, -(a)digan, -(y)digan, -moqchi affiksli feʼllar bilan qoʻshilib, istak, mayl maʼnolarini bildiradi.{{misol| U /Otabek/ koʻz yoshlarini toʻxtatmoqchi {{ajrat|boʻl}}ar edi. A.}} Qodiriy, Oʻtgan kunlar.{{misol| Shundan keyin chetdan kelgan odamlarga hushyor koʻzim bilan qaray-digan {{ajrat|boʻl}}dim.}} "Mushtum".{{misol| Uy qiladigan {{ajrat|boʻl}}-sangiz, mening koʻnglimga ham qarang-da. A. }}Qahhor, Asarlar.{{misol| Gulsumbibi qizi dam olgan-dan keyin, kechasi yoki ertaga astagina bil-dirmoqchi {{ajrat|boʻl}}di.}} Oybek, Tanlangan asarlar.
21 -day, -dek affiksli feʼllar bilan qoʻshilib, ish-harakatning jarayoni, hola-tini bildiradi.{{misol| Hamroqul suvni ichib, bir oz oʻziga kelganday {{ajrat|boʻl}}di. A.}} Qahhor, Asarlar. {{misol|Nogoh Bektemir dahshatli tushdan uygʻon-gandek {{ajrat|boʻl}}di.}} Oybek, Quyosh qoraymas.{{misol| Turib-turib, goho uni tushimda koʻrganday {{ajrat|boʻl}}aman. }}S. Siyoyev, Yorugʻlik.
22 -(i)b affiksli ravishdoshdan keyin koʻmakchi feʼl vazifasida kelib, ish-harakatning tugallanganligini bildiradi. {{misol|Samandarov xatni oʻqib {{ajrat|boʻl}}di, uning ustiga kaftini qoʻyib, Toʻlagan akaga qaradi. A. }}Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.{{misol| Ayol pax-tasini toʻkib {{ajrat|boʻl}}guncha, Gʻulomjon unga yer ostidan razm solib turdi.}} M. Ismoiliy, Fargʻona t. o.
23 Boʻlishsiz shakllarda kelib, ish-harakatning amalga oshirilishi qiyinligini yoki mumkin emasligini bildiradi.{{misol| It ogʻzidan suyak olib {{ajrat|boʻl}}mas.}} Maqol.{{misol| Soʻz chumchuq emas, Ogʻizdan chiqsa, tutib {{ajrat|boʻl}}mas.}} Maqol. {{misol|Yoz yomgʻiri loy {{ajrat|boʻl}}mas, Oʻgʻri aslo boy {{ajrat|boʻl}}mas. }}Maqol. hi{{misol| Uyigʻlab yubormaslikka har qancha harakat qilsa ham, {{ajrat|boʻl}}madi. U.}} Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
24 Ot kesim tarkibida bogʻlama vazifasida keladi.{{misol| Oʻktam Abdullayev maktabga direktor {{ajrat|boʻl}}di. Bu kishi bizning togʻamiz {{ajrat|boʻl}}adilar. shsh Erkak odam bir soʻzli {{ajrat|boʻl}}adi. }}S. Ahmad, Ufq.{{misol| Bola vujudi nozik {{ajrat|boʻl}}adi. }}Gazetadan.{{misol| Xotin kishining koʻz yoshi shirin {{ajrat|boʻl}}adi.}} Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol. {{misol|/Qushbegi:] Qutidor bilan Otabekning kimi {{ajrat|boʻl}}asiz, singlim?A.}} Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
:Bor boʻling'' q.'' bor. Boʻlgan ekan Ish,
ahvol yaxshi emas ekan.{{misol| Iya-iya, ulugʻ, siz ham shu gapni aytdingizmi? Sizki shundoq desangiz, rosa {{ajrat|boʻl}}gan ekan-da.}} S. Ahmad, Hukm. Yoʻl boʻlsin'' q.'' yoʻl. Muborak boʻlsin'' q. ''muborak. Osh boʻlsin'' q.'' osh. Shu-shu boʻldi-yu ''q.'' shu. Qutlugʻ boʻlsin'' q.'' qutlugʻ. ..bilan boʻlmoq 1) biror tomon bilan birga qolmoq.{{misol| Yo men bshshn {{ajrat|boʻl}}, yo u bshshn {{ajrat|boʻl}};}} 2) biror narsa yoki kimsa bilan band yoki ovora boʻlmoq.{{misol| Toʻpa-niso Sidiqjonning soʻzini eshitmagan va oʻz uyi '""bilan {{ajrat|boʻl}}ib, boshqa yoqqa qarab oʻtirgan edi.}} A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. -sa boʻlgani -sa yaxshi boʻlur edi. U{{misol| kelsa, {{ajrat|boʻl}}gani. Yomgʻir yogʻmasa, {{ajrat|boʻl}}gani.}} -sa boʻladimn Nogahon yuz bergan voqea-hodisa haqida hikoya qi-layotganda ishlatiladi.{{misol| Saharga yaqin Achchida ketayotgan edim, roʻparamdan yoʻlbars chiqib qolsa {{ajrat|boʻl}}adimi.}} A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.{{misol| Rohshshbuvi oʻlgur, tikib kiyib olsa {{ajrat|boʻl}}adimi!A.}} Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''boʻl-moq'''
== Aytilishi ==
== Etimologiyasi ==
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
:II 1 Butunni (sindirib, qir-qib, yorib yoki biror boshqa yoʻl bilan) boʻlaklarga ajratmoq, boʻlak-boʻlak qilmoq. {{misol|Patirni toʻrt {{ajrat|boʻl}}moq. Qogʻozni ikkiga {{ajrat|boʻl}}moq.}}'' sht''{{misol| Sherzod qilichi bshshn sherni ikkiga {{ajrat|boʻl}}ib taiiadi.}} "Ertaklar".{{misol| Yuk mashinasi changni qoq ikkiga {{ajrat|boʻl}}ib, yoʻlga tushdi. N. }}Qobul, Bemorlar.
2 Maʼlum qismlarga, guruhlarga ajratmoq, taqsimlamoq.{{misol| Asarni boblarga {{ajrat|boʻl}}moq. Bshshlarni guruhlarga {{ajrat|boʻl}}moq.}}
'''3''''' mat.'' Boʻluv amalini bajarmoq, yechmoq. {{misol|Katta sonni karrali kichik songa {{ajrat|boʻl}}moq.}}
4 Oʻrtada taqsim qilmoq, ulashmoq.{{misol| Daro-madni {{ajrat|boʻl}}moq. Merosni {{ajrat|boʻl}}moq. n Xotinlar dasturxondagi.. tuz, may iz va choyni {{ajrat|boʻl}}ib olishdi.}} S. Ahmad, Hukm.{{misol| Yigitlar isteh-komga borishib, oʻq-dorilarini {{ajrat|boʻl}}ib olishdi. }}Nazarmat, Joʻrlar baland sayraydi.
5 Tashkilot, muassasa, korxona va sh. k. ni kichikroq mustaqil qismlarga, boʻlim-larga ajratmoq.{{misol| Institutni ikkiga {{ajrat|boʻl}}moq.}}
'''6 '''{{koʻchma|uz}} Gap, soʻz, suhbat va sh. k. ni toʻx-tatib yoki kesib qoʻymoq.{{misol| Eshikdan kirib kelgan maxdum ularning soʻzini {{ajrat|boʻl}}di.}} A. Qodiriy, Mehrobdan chayon.{{misol| Bektemirov gapini tugatmagan ham ediki, Tursunboy ota kelib, suhbatni {{ajrat|boʻl}}di.}} S. Ahmad, Hukm.
7 Shaxsning xayoli, fikri, oʻyi va b. ga xalaqit bermoq, uni chalgʻitmoq.{{misol| Yoqimsiz, jirkanch kulgi Ahmadning xayolini {{ajrat|boʻl}}di.}} F.
:Musajonov, Himmat.{{misol| Hamisha ish chogʻida kelib, fikrimni {{ajrat|boʻl}}asan. A.}} Qodiriy, Mehrobdan chayon.{{misol| Gʻayrat uning fikrini {{ajrat|boʻl}}-maslik uchun, miq etmay bormoqda.}} M. Haz-ratqulov, Jurʼat.
=== Sinonimlari ===
=== Antonimlari ===
{{OʻTIL|БЎЛМОҚ}}
== Tarjimalari ==
{{Tarjimalar
|ru =
| |||