solmoq: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Ruscha tarjima qo`shildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Oʻzbekcha variant yangilandi |
||
Qator 1:
{{-uz-}}
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''sol-moq'''
== Aytilishi ==
== Etimologiyasi ==
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
1 Biror narsa ichiga yoki ustiga joylamoq, qoʻymoq, tashlamoq. {{misol|Narsa-larni chamadonga {{ajrat|sol}}moq. Dastroʻmolni choʻn-takka {{ajrat|sol}}moq. Pichoqni singa {{ajrat|sol}}moq. Samo-varga olov {{ajrat|sol}}moq. Miltiqqa oʻq {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Chol "xoʻp" deb, boʻrini qopga {{ajrat|sol}}ib, ustiga poxol yopib bekitib qoʻyibdi.|[[w:"Chalpak yoqqan kun"|"Chalpak yoqqan kun"]]}}. {{misol|Boʻzoʻgʻlonning nasihatin olmadim, Shu Mahmudni zindonimga {{ajrat|sol}}madim.|[[w:"Yusuf va Ahmad"|"Yusuf va Ahmad"]]}}. {{misol|Bir baliqchi daryoga qarmoq {{ajrat|sol}}ib oʻtirgan ekan.|[[w:"Ertaklar"|"Ertaklar"]]}}. {{misol|Nasiba bolasini belanchakka {{ajrat|sol}}ib allalamoqda.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Ogʻriq tishlar}}. {{misol|Laʼlixon soat beshni moʻl-jallab, oshning gurunchini {{ajrat|sol}}di.}} Oydin, Koʻngil toʻldimi, yaxshi yigit?
:Yuziga solmoq Taʼna qilmoq, biror narsani taʼna bilan esiga solmoq. {{misol|Yaxshi-bovvning yuragi shuv etib ketdi. Hozir yuzim-ga {{ajrat|sol}}adi, deb oʻyladi, men oʻgʻlingni oʻqishga kiritib soʻyuvdim, diplomatlikka oʻqiyotuv-di, endi nega rassomlik qilib yu£ibdi, deb aytadi.|[[w:M. M|M. M]]}}. Doʻst, Lolazor. Ut solmoq Qiynamoq, azob bermoq. Qoʻyniga qoʻl solmoq ''q.'' qoʻl.
2 Oʻrnatmoq, qoʻymoq. {{misol|Uzukka koʻz {{ajrat|sol}}mots. Ramalarga oyna {{ajrat|sol}}moq. Tish {{ajrat|sol}}moq.}}
3 Oʻtirgʻizmoq. {{misol|[Xumorxon:] Marasul aka, mashinangizga {{ajrat|sol}}ib, bir aylantirib kel-sangiz-chi!|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Ogʻriqtishlar}}.
4 Meʼyori bilan qoʻshmoq; quymoq. {{misol|Ov-qatga tuz {{ajrat|sol}}moq. Yerga oʻgʻit {{ajrat|sol}}moq. Samo-varga suv {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Ertalabki nonushta-ga beriladigan ovqatga sariyogʻ {{ajrat|sol}}inmaydi. |[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Yulduz}}.
5 Bermoq, tashlamoq (molga beriladigan ovqat haqida). {{misol|Toshtemir quduqdan bir necha marta suv chiqarib, otlarni sugʻordi, oxurlarga beda {{ajrat|sol}}di.|[[w:H. Gʻulom|H. Gʻulom]]|Feruza}}.
6 Biror holatga tushirmoq yoki biror holatni yuzaga keltirmoq, paydo qilmoq. {{misol|Yoqubjonni avvaliga laʼnatladim, keyin oqladim. Negaki, u mening mudroqqa moyil tanimga gʻulgʻula {{ajrat|sol}}di, xayollarimni ostin-ustun qilib yubordi.|[[w:M. M|M. M]]}}. Doʻst, Lolazor. {{misol|Yigitalining bemahal kelishi Safarali-ning koʻngliga bir oz shubha {{ajrat|sol}}gan boʻlsa ham, u quvongan boʻlib: -Yigitali keldi, Mu-habbat,}} — ''dedi.'' N. Fozilov, Diydor. {{misol|Qizning qiygʻoch qoshi, jarangli kulgilari kimlar-ningdir yuragiga larzalar {{ajrat|sol}}gan.|[[w:"Saodat"|"Saodat"]]}}. {{misol|Kumushning bu holi bechora onaning yuragini ezar, yuz xil vasvasalarga {{ajrat|sol}}ar edi.|[[w:A. Qo-diriy|A. Qo-diriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
7 Biror tartib, yoʻnalish, oʻlchov, vazi-yat va sh.k. ga tushirmoq; moslashtirmoq. {{misol|Ish-ni izga {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Chunki asarning tilini bezash, oʻz uslubiga {{ajrat|sol}}ib tarjima qilishni.. uslublashtirish deymiz.|[[w:"OʻTA"|"OʻTA"]]}}.
8 Yopishtirib tikmoq, ulamoq. {{misol|Uloq {{ajrat|sol}}moq. Yamoq {{ajrat|sol}}moq.}}
'''9''' Toʻshamoq, yozmoq. {{misol|Oʻrin {{ajrat|sol}}moq. Koʻrpacha {{ajrat|sol}}moq. Dasturxon {{ajrat|sol}}moq.}} m {{misol|Goʻroʻgʻli bilan Sherniyozning yoʻllariga poyandozlar {{ajrat|sol}}ishdi, izzat-ikrom bilan Qosimxonning oldiga olib borishdi.|[[w:"Gulshanbogʻ"|"Gulshanbogʻ"]]}}. {{misol|Kumushni oʻrin yozishga qoʻymay, oʻzi nap toʻshakni olib, yerga {{ajrat|sol}}di.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
10 Toʻshamoq, yotqizmoq. {{misol|Yoʻllarga shagʻal {{ajrat|sol}}moq.}}
11 Roʻpara qilib, qaratib qoʻymoq, tut-moq. {{misol|Xatni chiroqqa {{ajrat|sol}}iboʻqimoq. yat Qizoʻzi-ni oynaga {{ajrat|sol}}di.|[[w:"Sharq yulduzi"|"Sharq yulduzi"]]}}. {{misol|Karim, Ota pismiq, Qoraxoʻjalar Mirolim buvaning dar-vozaxonasida oʻzlarini oftobga {{ajrat|sol}}ib oʻti-ribdi [dedi Said].|[[w:E. Raimov|E. Raimov]]|Ajab qishloq}}. {{misol|Togʻay kutgan hol yuz berdi: otasi shishani yoruqqa {{ajrat|sol}}ib koʻra boshladi.|[[w:"Yoshlik"|"Yoshlik"]]}}.
12 Quritish, achitish, pishirish uchun qoʻymoq. {{misol|Mayiz {{ajrat|sol}}moq. Qotsi {{ajrat|sol}}moq. Vino {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Jannat xola shoshib un chalib, quymots {{ajrat|sol}}di-da, boltani qoʻliga olib, toʻ-qayga qarab ketdi. S.|[[w:Ahmad|Ahmad]]|Ufq}}.
13 Toʻlov majburiyatini yuklamoq, bel-gilamoq. {{misol|Soliq {{ajrat|sol}}moq. Jarima {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Menga qolsa, bu kunlarda [xalqqa] oʻttiz ikki tanga emas, oʻttiz ikki qora pul {{ajrat|sol}}ish ham ogʻirdir.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
14 Biror kimsa yoki koʻpchilik muhoka-masiga qoʻymoq, hukmiga topshirmoq, havola qilmoq. {{misol|U kishi majlisga {{ajrat|sol}}gan ish boʻlmay qolmaydi.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Qoʻshchinor chiroqlari}}.
:Bir-biriga solmoq Bir-biriga havola qilmoq, toʻnkamoq, sansalorlikka solmoq.
:Oʻrtaga solmoq 1) koʻpchilikning muhokama-siga qoʻymoq, hukmiga topshirmoq. {{misol|Azbat-ta! Umumiy majlis qshyumiz,- oʻrtaga {{ajrat|sol}}a-miz.}} A. Qahhor, Bek; 2) {{koʻchma|uz}} roʻkach qilmoq. {{misol|Ikkinchi marta erga chiqishim haqida birinchi ogʻiz ochgan qaynonam boʻldi. Bolalarimni oʻrtaga {{ajrat|sol}}di.}} H. Gʻulom, Mashʼal; 3) {{koʻchma|uz}} oʻrtada baham koʻrmoq, umumlashtirmoq. {{misol|Kap-sanchilar Bahrobodda sobiq batrak va chora-kordan tashkil topgan bir kolxoz borligi-ni, ular yer-suv, ot-ulov, asbob-uskunalarini oʻrtaga {{ajrat|sol}}ib, sheriklik dehqonchilik qilish-larini eshitgan.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Qoʻshchinor chi-roqlari}}.
15 Biror narsa yoki kimsaga yoʻnaltir-moq, qoʻymoq. {{misol|Ovga qush {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Dobil cha-lib, qushlar {{ajrat|sol}}ib kelay deb, Yolgʻiz borib qoldim Xovdak koʻlina.|[[w:"Gulshanbogʻ"|"Gulshanbogʻ"]]}}. {{misol|Navkar, ot {{ajrat|sol}}ib bordi-yu, Hasan qaygʻichini uloqday azot koʻtarib, egarga oʻngarib oldi.|[[w:S. Siyoyev|S. Siyoyev]]|Yorugʻlik}}. {{misol|Kecha manavi kartaga Dildor traktor {{ajrat|sol}}magan edi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Ufq}}.
16 Biror ishga, harakatga tushirmoq, yoʻllamoq, tashlamoq. {{misol|Butun kuchlarni jangga {{ajrat|sol}}moq.}}
17 Yollab ishga tushirmoq. {{misol|[Buxgalterning xotini] Oʻzi ishlamagani-ishlamagan, yana odam {{ajrat|sol}}ib berasan, deb har kuni xapxauta qilgani ortiqcha.|[[w:Q. Maqsudov|Q. Maqsudov]]|Saodatli chamanda}}. {{misol|Menga qarang, uyga hech usta {{ajrat|sol}}-ganmisiz?|[[w:"Yoshlik"|"Yoshlik"]]}}.
18 Arqon, zanjir kabi narsalar urib, tashlab band etmoq, bogʻlamoq. {{misol|Boʻyniga sirt-moq {{ajrat|sol}}moq. Oyoqlariga kishan {{ajrat|sol}}moq. sht Eh-he, hali shundaymi? Nuri opangiz tushini suvga aytsin, zanjir {{ajrat|sol}}ib sudrasalar ham, boshqa yoqqa bormayman.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}.
19 Qismlarini bir-biriga tushirmoq, oʻrniga qoʻymoq. {{misol|Mashinaga ip {{ajrat|sol}}moq. Koʻy-lakning tugmasini {{ajrat|sol}}ib olmoq. yat Bolalar tezgina eshikni yopib, orqasidan zanjirni {{ajrat|sol}}ib qoʻydilar.|[[w:Oydin|Oydin]]|Hazil emish}}.
20 Barpo qilmoq, qurmoq, yasamoq. {{misol|Uya {{ajrat|sol}}moq. Uy {{ajrat|sol}}moq. sht Hozir birov imorati-ni oʻxshatib {{ajrat|sol}}sa, boshqalar ham undan kol-may deb tirishadi.|[[w:N. Norqobilov|N. Norqobilov]]|Toʻqna-shuv}}. {{misol|Amudaryo va Sirdaryoning kuyi kismi baliklarning urugʻ tashlaydigan, yovvoyi hayvonlarning urchiydigan, qushlarning uya {{ajrat|sol}}adigan joyidir.|[[w:"Fan va turmush"|"Fan va turmush"]]}}.
21 Hozirlamoq, tayyorlamoq; qurmoq. {{misol|Chilim {{ajrat|sol}}moq. Argʻimchok {{ajrat|sol}}moq.}} n {{misol|Darvozadan oʻn beil odimlar narida.. darvoza beklari gulxan {{ajrat|sol}}ib, chilim chekib oʻtiradilar.|[[w:A. Qo-diriy|A. Qo-diriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
22 Zarb bilan urmoq, tushirmoq. {{misol|Tarsa-ki {{ajrat|sol}}moq■ Musht {{ajrat|sol}}mok. Aylantirib {{ajrat|sol}}-mok■ Qilich {{ajrat|sol}}mok■ Qulok-chakkasiga {{ajrat|sol}}ib qolmoq.}} n {{misol|Qoʻling qichigan boʻlsa, biqiniga {{ajrat|sol}}maysanmi, betigayamurasanmi, nodon!"|[[w:Yoshlik"|Yoshlik"]]}}. {{misol|Kuching yetmas ekan, nima kilarding bellashib, tosh-posh bilan jon joyiga {{ajrat|sol}}maysanmi oʻxshatib.|[[w:"Yoshlik"|"Yoshlik"]]}}.
23 Chizmoq, ishlamoq, yasamoq (gul, naqsh va sh.k. ni). {{misol|Rayem {{ajrat|sol}}mok■}} ™ {{misol|Hozirgi oʻsmir-lar har xil narsalarning surati {{ajrat|sol}}ingan kiyimlarni koʻprok yaxshi koʻrishadi.|[[w:Gazetadan|Gazetadan]]}}.
24 Osiltirmoq, solintirmoq. {{misol|Er yigit-ning bosh {{ajrat|sol}}gani — oʻlgani.|[[w:Maqol|Maqol]]}}. ■■ {{misol|Ali-mardon karavotga koʻllarini tiragancha, boshini kuyi {{ajrat|sol}}iboʻtirardi.|[[w:Oʻ. Hoshimov|Oʻ. Hoshimov]]|Qal-bingga quloq sol}}.
25 Yechmoq, olib tashlamoq, tushirmoq (kiyimni). {{misol|Koʻylak yechar, — dedi Kumri turgan kuyi va koʻylagini yechib tashladi. — Ish-ton {{ajrat|sol}}ar.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Mehrobdan chayon}}.
'''26 '''''bot.'' Tugmoq, guldan meva holiga oʻt-moq. {{misol|Qovok beshta {{ajrat|sol}}ibdi.}} m {{misol|Uch tup tar-vuzning har biri oʻntadan {{ajrat|sol}}gan ekan.|[[w:"Chal-pak yoqqan kun"|"Chal-pak yoqqan kun"]]}}.
27 Qoʻshma feʼllar tarkibiga kiradi, maye., {{misol|asos {{ajrat|sol}}mok, vahima {{ajrat|sol}}mok, gapga {{ajrat|sol}}mok, dam {{ajrat|sol}}mok, dahshat {{ajrat|sol}}mok, dod {{ajrat|sol}}mok, esga {{ajrat|sol}}mok, Korin {{ajrat|sol}}mok, KULOK {{ajrat|sol}}mok.}} " {{misol|[Fazilat ona] Toʻgʻri kelgan odam-ning koʻksiga oʻzini tashlab, uvvos {{ajrat|sol}}adi.|[[w:M. Hazratqulov|M. Hazratqulov]]|Jurʼat}}. {{misol|Gulnorpari oʻtkizdi-da, kanizini gapga {{ajrat|sol}}di.|[[w:"Gulnorpari"|"Gulnorpari"]]}}. {{misol|Normat qoʻshiqka quloq {{ajrat|sol}}ib, ichkaridagi odamning chiqishini kuta boshladi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Ufq}}.
28 =a/=y yoki =(i)b affiksli ravish-dosh bilan kelib, shu ravishdosh orqali ifodalangan ish-harakatning batamom yoki roʻyirost bajarilganligini bildiradi. {{misol|Bor gapni aytib {{ajrat|sol}}moq.}} m {{misol|Yaxshiboyev indamay turdi. Sezdiki, Kuziboyning dardlari choʻng, dardlarini tamom toʻkib {{ajrat|sol}}moqchi — tasalli kor qilmaydi.|[[w:M. M|M. M]]}}. Doʻst, Lolazor. {{misol|Nizom-jon chidamadi. Yuragida toʻlib-toshgan gap-larni uzil-kesil toʻkib {{ajrat|sol}}mokchi boʻlib, kiz-ni izlab, yana dalaga karab ketdi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Ufq}}.
29 =a/=y affiksli ravishdosh bilan koʻmakchi feʼl vazifasida kelib, shu ravishdosh orqali ifodalangan ish-hara-katning darhol bajarilganligini bildi-radi. {{misol|Bola tura {{ajrat|sol}}ib, uyiga qochdi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻona t}}. o. {{misol|Zamon kela {{ajrat|sol}}ib, u odamdan soʻradi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻona t}}. o.
:Boshiga solmoq Ataylab yomonlik qilmoq. {{misol|Bu yerlarga kelgan ketmaydi omon, Boshingga {{ajrat|sol}}arman oxirat zamon.|[[w:"Malikai ayyor"|"Malikai ayyor"]]}}. =ga solmoq ..qilib koʻrsatmoq. {{misol|Oʻzini uxlaganga {{ajrat|sol}}moq.}} m {{misol|[Maqsud qori:] Menga qara, eshon bola, oʻzingni goʻllikka {{ajrat|sol}}ma.|[[w:X. Toʻxtaboyev|X. Toʻxtaboyev]]|Yillar va yoʻllar}}. ''-Oʻzingizni ovsarlikka so-laversangiz, hujjatni biz koʻrsatamiz, — dedi nihoyat tergovchi..'' "Yoshlik". {{misol|Toshpoʻlat uning tagdor gaplariga dafʼatan tushunmadi, oʻzini loqaydlikka {{ajrat|sol}}ib, uni quvvatlagan boʻldi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. =dan olib, =ga solmoq Hadeb, zoʻr berib takrorlamoq, qayta-qayta aytmoq, atamoq(koyish, haqorat soʻzlari ha-qida). {{misol|Bordi-yu, ishing sal "ertaga" qolganini bilsa.. toʻradan olib, toʻraga {{ajrat|sol}}adi.|[[w:A. Muxtor|A. Muxtor]]|Opa-singillar}}. {{misol|Majlis tarqagandan keyin Naimiy Onaxondan uzr soʻradi, oʻzini nodondan olib, nodonga {{ajrat|sol}}di. A.|[[w:Muxtor|Muxtor]]|Opa-singillar}}. Yoʻlga solmoq 1) tartibga chaqir-moq, toʻgʻri yoʻl koʻrsatmoq. {{misol|Ahmad mahallada-gi bolalarni yoʻlga {{ajrat|sol}}ib turardi.|[[w:"Yoshlik"; 2) biror ish-harakatni qilishga undamoq|"Yoshlik"; 2) biror ish-harakatni qilishga undamoq]]}}. {{misol|Oʻgʻlimni shu odam yoʻlga {{ajrat|sol}}gan, xotining bilan ajrash, degan;|[[w:3) hiyla-nayrang bilan aytganini qildirmoq|3) hiyla-nayrang bilan aytganini qildirmoq]]}}. {{misol|Meni aldab {{ajrat|sol}}olmay-san yoʻlingga..|[[w:"Malikai ayyor"|"Malikai ayyor"]]}}. Nazar ''(yoki ''razm) solmoq Qaramoq, boqmoq. {{misol|Ikki pari yuzidan pardasini oldi. Goʻroʻgʻliga qarab, bir nazar {{ajrat|sol}}di.|[[w:"Gulshanbogʻ"|"Gulshanbogʻ"]]}}. {{misol|Samandar hayajon ichida qizga bosh-oyoq razm {{ajrat|sol}}di.|[[w:S. Karomatov|S. Karomatov]]|Bir tomchi qon}}. Ogʻiz solmoq Kelin-likka yoki xotinlikka soʻramoq. {{misol|Shu yili koʻklamda Mirhamid mirobning bevasiga ogʻiz {{ajrat|sol}}di.|[[w:"Yoshlik"|"Yoshlik"]]}}. Oʻzini ''u'' yoq-bu yoqqa solmoq 1) dangasalik qilmoq; 2) biror ishni qil-maslik uchun bahona topmoq.
=== Sinonimlari ===
=== Antonimlari ===
{{OʻTIL|СОЛМОҚ}}
== Tarjimalari ==
{{uz-verb}}
'''solmoq'''
| |||