tuxum: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
CoderSIBot (munozara | hissa) Oʻzbekcha variant yangilandi |
||
Qator 1:
[[Fayl:Egg125o.gif|thumb|300px|Tuxum]]
{{-uz-}}
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''tu-xum'''
== Aytilishi ==
== Etimologiyasi ==
''\[[w:Fors tili|f.]]'' ch~ - urugʻ, tuxum; avlod, nayel; sperma
[[Turkum:Oʻzbekchada forschadan oʻzlashgan soʻzlar]]
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
1 Urgʻochi parranda, toshbaqa va b. baʼzi hayvonlarnnng bola ochish uchun qoʻyadigan, qobiq bilan oʻralgan jinsiy yumurtqasi va shu narsa — tarkibida barcha oziq moddalariga ega boʻlgan taom mahsuloti sifatida. {{misol|Tovuqning {{ajrat|tuxum}}i. Oʻrdakning tu-xumi. Tuxum qilmoq. Qovurilgan {{ajrat|tuxum}}. Tuxum yutmoq.}}
:Anqoning tuxumi ''q.'' anqo. {{misol|Nimasini su-rishtirasiz, mulla aka, xoʻjayinlar orasi-dan epaqaga keladiganini qidirish anqoning {{ajrat|tuxum}}ini qidirish bilan barobar ekan..|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Tuxum bosmoq 1) tuxum qilish uchun moyak ustida oʻtirmoq. {{misol|Bundan rosa un yil burun mana shu boloxo-nadagi qaznoqda {{ajrat|tuxum}} bosib yotgan farangi tovuq birdaniga qoqolab, tom orqasiga}} — ''Sobirjon qorinikiga uchib tushdi.'' A. Qah-hor, Qoʻshchinor chiroqlari; 2) joʻja ochish uchun maʼlum vaqt tuxumlarga bagʻrini berib yotmoq. {{misol|Soʻrining burchagiga in qurgan musichaning {{ajrat|tuxum}} bosib yotganini kuzatdi. }}Gazetadan; 3) {{koʻchma|uz}} hech bir ish qilmay, uydan eshikka chiqmay yotmoq, loqayd yura-vermoq. {{misol|Rahim tagʻin chetga surilardi, balki yana chakagini bogʻlab, uyda {{ajrat|tuxum}} bosib qolardi.|[[w:H. Nazir|H. Nazir]]|Soʻnmas chaqmoqlar}}. Tuxum bostirmoq Joʻja ochib chiqarsin uchun, kurk boʻlgan tovuqning ostita tuxum qoʻymoq. {{misol|Komiljon bostirgan {{ajrat|tuxum}}lar joʻja boʻl-may, palagʻda chiqib qoldimi ?|[[w:I. Rahim|I. Rahim]]|Ixlos}}. Tuxum ochmoq Tuxum bosib yotib, joʻja chiqarmoq. Tuxum urishtirmoq (''yoki'' oʻynamoq) Pishgan tuxumlarni bir-biriga urib, kim-niki sinmay qolishga oʻynamoq. {{misol|Ikki ariq-ning atrofiga choyxonalar ochilardi.. Qi-morbozlik boʻlardi, mozorlardan shayx va qalandarlar kelardi.. {{ajrat|tuxum}} oʻynashardi, soʻngra mastbozlik.|[[w:I. Rahim|I. Rahim]]|Ixlos}}. Tuxum-ga kirmoqTuxum qila boshlamoq. {{misol|Tovugʻimiz {{ajrat|tuxum}}ga kirib qoldi.}} Tuxumdan chiqmoq 1) guxum qilmay qoʻymoq; 2) tuxumni yorib chiq-moq, joʻjalamoq. Tuxumi ogʻziga kelmoq (''yoki ''tiqilmoq) Juda ziq, tang ahvolda qolmoq. {{misol|Oxiri {{ajrat|tuxum}} ogʻziga kelganda, "ha boʻl, ha boʻl"ga tushib, shoʻr yerning yarmini ham yuvol-madik.|[[w:"Mushtum"|"Mushtum"]]}}.
'''2 '''{{biol.|uz}} Jinsiy hujayra. {{misol|{{ajrat|Tuxum}} yoʻli. {{ajrat|Tuxum}} hujayrasi.}}
'''3 '''''bot.'' Urugʻ. {{misol|Oshqovoqning {{ajrat|tuxum}}i.}}
'''4 '''{{koʻchma|uz}} Nayel, avlod, zurriyot, zot. {{misol|{{ajrat|Tuxum}}i qurigan hayvonlar.}} n {{misol|Koʻk qurt! Yomon ofat. Gʻoʻzaning zavoli. Tezda {{ajrat|tuxum}}-tu-xumini quritish kerak.|[[w:R. Azizxujayev|R. Azizxujayev]]|Yashil chayla}}. {{misol|Oʻlsam oʻlayin, odam {{ajrat|tuxum}}idan qoʻrq-mayman.|[[w:"Oysuluv"|"Oysuluv"]]}}.
:Tuxmi odam (''yoki'' inson) Odam zoti. ''Sultonim, bir kun boʻlgan odam, bir kun oʻla-di, tuxmi odam boshida shu savdo bor.'' "Gu-lixiromon". Tuxumini quritmoq ''(yoki'' qir-moq) Butunlay yoʻq qilmoq. {{misol|Agarda najo-timiz qipchoq {{ajrat|tuxum}}ini quritishda boʻlsa, meni ham ossinlar!|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}. U [{{misol|Davlatyor] figʻon chekayotir: -Seni oʻldirganning {{ajrat|tuxum}}ini qiraman, akajonim! |[[w:P. Tursun|P. Tursun]]|Oʻqituvchi}}.
'''5 '''{{koʻchma|uz}} Umuman, yuzaga keltiruvchi narsa, urugʻ. {{misol|Agar siz nafsilamrga qarasangiz, ikki xalqni bir-biriga sovuq koʻrsatib, adovat {{ajrat|tuxum}}ini sochib keluvchi bir necha-gina odam bor..|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
=== Sinonimlari ===
=== Antonimlari ===
{{OʻTIL|ТУХУМ}}
== Tarjimalari ==
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''tu-xum'''
| |||