qoʻymoq: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Ruscha tarjima qo`shildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Oʻzbekcha variant yangilandi |
||
Qator 1:
{{-uz-}}
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''qoʻy-moq'''
== Aytilishi ==
== Etimologiyasi ==
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
'''1 '''Qoʻldagi yoki umuman koʻta-rib olingan narsani biror joyga oʻr-nashtirmoq, joylashtirmoq. {{misol|Kitobingni partaga {{ajrat|qoʻy}}. Yelkangdagi kopni yerga koʻy.}} ™ ''Chelakni shu yerga koʻying, Gulnor, suvni men oʻzim eltaman.'' Oybek, Tanlangan asarlar. ''Hasanali iljaygan koʻyi qoʻltigʻidagi zar-rin choponni olib, sandal ustiga koʻydi.'' A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
2 Belgili holatda, tartibda joylamoq, joylashtirmoq. ''Dasturxonga non koʻymok.''
3 Biror joy yoki narsaga tirab, taqab, qoʻndirib oʻrnashtirmoq, oʻrnatmoq. ''Boshga savat koʻiib yurmok■ shsh Qarol aravaning orkasiga kichkina shoti koʻyib, oʻzi otni ushlab mypdu.'' M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. ''Maston, yuki ogʻir aravani tortib bora-yotgan otday, oyoklarini tirab, yukoriga intilar, Turgʻunoy esa engashib, ikki kaf-tini tizzasiga koʻyib, zoʻrgʻa-zoʻrgʻa kodam tashlar edi.'' A. Qahhor, Maston. ''Yoʻlchi nay-ni labiga qoʻoib, butun zavki bilan chala ketdi.'' Oybek, Tanlangan asarlar.
4 Foydalanish uchun biror narsa ber-moq. {{misol|Mehmonga stul koʻbmok. Kampir bola-lar oldiga issiq non va koymoq {{ajrat|qoʻy}}di.}}
5 Qurmoq, solmoq. ''Qaldirgʻoch ayvonga in Koʻyibdi.''
6 Quriladigan, oʻrnatiladigan narsa oʻrnini belgilamoq, unga oʻrin qoldirmoq. {{misol|Uyning eshigini shu tomondan {{ajrat|qoʻy}}amiz. Moʻri-ni qayerdan {{ajrat|qoʻy}}asiz?}}
7 Belgili joyga, oʻringa oʻrnatmoq, mah-kamlamoq; solmoq. {{misol|Derazaga oyna {{ajrat|qoʻy}}moq. Uzukka koʻz {{ajrat|qoʻy}}moq.}}
8 Birga, yonida olib ketmay, biror joy-da qoldirmoq, tashlab ketmoq. {{misol|U bolasini bogʻchaga {{ajrat|qoʻy}}ib, ishga boradi.}} n {{misol|[Yormat] Yoʻlchining hozirgina qishloqdan qaytib, singlisini xoʻjayinnikiga {{ajrat|qoʻy}}ib, bu yerga hangomalashish uchun kelganini bilgach, yi-gitning koʻnglini parishon qilishga botin-may, ancha vaqtgacha qiynaldi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}.
9 Saqlash uchun bermoq, topshirmoq. {{misol|Pul-ni omonat kassaga {{ajrat|qoʻy}}moq.}}
10 Qoʻlidan, quchogʻidan, ixtiyori, tasar-rufi va sh.k. dan chiqarmoq, boʻshatmoq. {{misol|Koʻr tutganini {{ajrat|qoʻy}}mas, kar}} — ''eshitganini.'' Ma-qol. m {{misol|Toʻtiqiz shoxni {{ajrat|qoʻy}}ib yuborib, boʻ-gʻotdan koʻchaga qaradi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻo-na t}}. o. {{misol|Otabek Kumushni {{ajrat|qoʻy}}ib, yerdagi ata-lani oldi.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
11 Nazardan, eʼtibordan, navbat va sh.k. dan chetda qoldirmoq. {{misol|[Qudrat:] Amsidorning oʻzi kim? U boyni {{ajrat|qoʻy}}ib, kambagʻalni yoqlar-midi?|[[w:N. Safarov|N. Safarov]]|Uygʻonish}}.
12 Nikohni bekor qilib, xotindan aj-ralmoq, xotinini taloqqilmoq. {{misol|Shundoq xotinni {{ajrat|qoʻy}}ib yuborganeiz-a, afandixon. Siz ham bir kunmas-bir kun shu xotinning uvoli-ga qolasiz.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Hukm}}. {{misol|Oʻgʻlingni olding-ga olsang-da, undan soʻrasang: "Qaysi xoti-ning bilan boʻlishni xohlaysan? Xohlama-ganingna {{ajrat|qoʻy}}!" — deb.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
13 Biror ish-harakatni bajarish uchun imkon, yoʻl, erk bermoq, ruxsat qilmoq. {{misol|-Oʻz qilmishingizdan gapiring! -Axir, shosh-mang, aytguncha {{ajrat|qoʻy}}asizmi, yoʻqmi ? A.|[[w:Qahhor|Qahhor]]|Munofiq}}. {{misol|Doʻsti.. afandini ovqat yegani {{ajrat|qoʻy}}masdan, ustma-ust savol bera boshladi. |[[w:"Latifalar"|"Latifalar"]]}}. {{misol|-Zaynabnisa, — dedi [Kumush/, Zaynab qaradi, — bu kishini tashqariga chi-qib yotishga {{ajrat|qoʻy}}mang, tuzukmi ? A.|[[w:Qodiriy|Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
:Kim qoʻyibdi Joʻnalish kelishigidagi kishilik olmoshlari yoki shaxs ifodalov-chi soʻzlar bilan qoʻllanganda, shu soʻz bil-dirgan shaxsning tushum kelishidagi soʻz bildirgan narsaga haqqi yoʻqpigi, unga mu-nosib emasligi ifodalanadi. {{misol|[Nuri:] Men uning koʻzini oʻyib olay, oshiq-maʼshuqlikni unga kim {{ajrat|qoʻy}}ibdi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Ogʻiz ochgani qoʻymaydi Gapirishga imkon bermaydi, gapirtirmaydi. Oʻz ixtiyoriga ''(yoki ''erkiga, mayliga) qoʻymoq Ixtiyorini oʻziga bermoq, oʻziga tashlamoq. {{misol|Oʻz erkiga {{ajrat|qoʻy}}ing, ortiq zoʻrlamang, Erka koʻngli erk bogʻida yayrasin.|[[w:Gʻayratiy|Gʻayratiy]]}}. {{misol|[Otabek] Otning boshini oʻz ixtiyoriga {{ajrat|qoʻy}}gan, ilgarigidek yurak oshi-qishlari ichida otni tez yurishga qistamay.. keta beradir. A.|[[w:Qodiriy|Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}. Oʻziga qoʻyib bermoq Hech aralashmay, bu-tunlay oʻziga tashlab qoʻymoq. Qoʻymay ''yoki ''qoʻyarda-qoʻymay Tinchlik bermasdan, qistab, majbur qilib. {{misol|Qoʻymay kinoga olib bormoq. tsh Bir necha oy mobaynida qiz oʻzi xohlabmi yo Sidiqjon "asti {{ajrat|qoʻy}}magani" uchunmi, boq-qa yana bir necha marta tushib chiqdi. A. |[[w:Qahhor|Qahhor]]|Qoʻshchinor chiroqlari}}.
14 Oʻstirmoq (soch, soqol, tirnoq va sh.k. haqida). {{misol|Soch {{ajrat|qoʻy}}moq. Soqol {{ajrat|qoʻy}}moq. Tirnoq {{ajrat|qoʻy}}moq.}} m {{misol|Eshikning bir tabaqasi gʻiyqil-lab ochildi. Qoʻngʻiznusxa moʻylov {{ajrat|qoʻy}}gan qora qosh bir kishining boshi koʻrindi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Hukm}}. {{misol|Har yili bayramda yasan-tusan qilib, gajak {{ajrat|qoʻy}}ib.. Beshariqqa tushadigan Sho-vardi qizlari bayram kunlarini ham erkak-lar bshtn bab-baravar ketmon urib, dalada oʻtkazishdi. A.|[[w:Qahhor|Qahhor]]|Oltin yulduz}}.
15 Yoʻlini ochib, biror tomonga, narsaga yoʻnaltirmoq, yubormoq(suv, gaz, bugʻ va sh.k. haqida). {{misol|Ekinlarga suv {{ajrat|qoʻy}}moq.}}
16 (''faqat buyr.m. da)'' Tark etmoq, tash-lamoq, toʻxtatmoq, barham bermoq, yigʻish-tirmoq. {{misol|Qoʻying shunday gaplarni! Toʻyga bor-sang, toʻyib bor, yomonligingni {{ajrat|qoʻy}}ib bor! |[[w:Maqol|Maqol]]}}. {{misol|Yoz yopinchigʻingni {{ajrat|qoʻy}}ma, qish — oʻzing bshtsan.|[[w:Maqol|Maqol]]}}. a {{misol|Jinniligingni {{ajrat|qoʻy}}, Mu-tal aka! A.|[[w:Qodiriy|Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
17 Belgilamoq, aniqlamoq (baho, narx va sh.k. haqida). {{misol|Baho {{ajrat|qoʻy}}moq. Diagnoz {{ajrat|qoʻy}}-moq. Arzon narx {{ajrat|qoʻy}}moq. shsh Aʼlo oʻqisam ham, oʻqituvchimiz "yaxshi" {{ajrat|qoʻy}}di. A.}} Qahhor, Ayb kimda?
18 Nom, laqab qoʻymoq, nomlamoq. {{misol|Ot {{ajrat|qoʻy}}moq. Sarlavha quymoq. sht Nega bunga Chittak, deb laqab {{ajrat|qoʻy}}dilaring ?|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Qanotsiz chittak}}.
19 ...deb bilmoq, hisoblamoq, fahmla-moq. {{misol|Oʻzini yuqori {{ajrat|qoʻy}}moq.}} n ''Otabek Usta''
:Olimni juda yuqori darajaga qoʻygandek, uning majlisi bshshn ham ancha yengillashar.. edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. {{misol|Gʻaffor-jonning feii maʼlum boʻlgani uchun koʻp kishi aybni Umriga {{ajrat|qoʻy}}ib yurar edi.|[[w:A. Qah-hor|A. Qah-hor]]|Xotinlar}}.
20 Biror ish, vazifaga tayinlamoq, belgilamoq. {{misol|Navbatchi {{ajrat|qoʻy}}moq. Yomondan qorovul {{ajrat|qoʻy}}sang, yov yetti boʻlar.|[[w:Maqol|Maqol]]}}. m ''Shu yigit meni olib kelib, MTSga kara shli choyxonaga koʻidi.'' A. Qahhor, Qoʻshchi-nor chirokdari.
21 Vositachi, vakil sifatida yoʻlla-moq, foydalanmoq. ''Qizga sovchi koʻimok.'' ™ ''Bir kun haligi sudxoʻr meni bir savdogar oʻrtotga soʻratib odam koʻyibdi.'' Gʻ. Rasul, Adolat. /''Podsho:] -Qizimni oʻshanga beraman, xaloyikqa jarchi koʻyinglar,'' — ''dedi.'' "Er-taklar". ''Shu kishdan koldirma, oʻrtaga, al-batta, boy togʻangni koʻy.'' Oybek, Tanlangan asarlar.
22 Biror narsani ishga solmoq, hara-katga keltirmoq. ''Patefon koʻymoq. Radio koʻymoq. Televizor koʻymok-'' ™ ''[Yoʻlchi] Katta hovliga ters boʻlgan kamgak-panaroq joyda samovar koʻyish, oʻtin yorish bilan mashgʻul boʻldi.'' Oybek, Tanlangan asarlar. {{misol|U ashulani "Koʻcha bogʻi"dan boshladi, ovozini baralla {{ajrat|qoʻy}}ib.. zoʻr ilhom bilan aytdi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻona t}}. o. ''Ali bor tovushini koʻyib ashula kildi.'' A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
23 Namoyish qilmoq, koʻrsatmoq. {{misol|Kino koʻymoq. Konsert {{ajrat|qoʻy}}moq. Tomosha {{ajrat|qoʻy}}moq. }}n ''Hordiq kunlari shahardan chikadigan avtomobil shu yerda [maktab sahnida] kartina koʻyib berar edi. A.'' Qahhor, Asror bobo.
24 Qoldirmoq; keyinga surmoq. {{misol|U sut-ning yarmini ukasiga koʻodi. Sigir yemdan nishxoʻrt ham {{ajrat|qoʻy}}mabdi. }}yat ''Oʻzimizning Mallavoy aka bir oʻtirganda bitta koʻyni kalla-pochasi bilan yeb, terisini nonu shtaga Koʻyadi. A.'' Qahhor, Qoʻshchinor chirokdari. /''Sidiqjon] Toʻgʻon boshiga borishni ertaga Koʻyib, kunni shu yerda oʻtkazdi. A.'' Qahhor, Koʻshchinor chirokdari.
25 Muhokama, munozara va sh.k. uchun takdim, taklif qilmoq. ''Shior koʻimoq. Masalani kun tartibiga koʻymoq.'' n ''U yana Oyqiz oldiga kotor-qator soʻroqlar koʻyib, oʻkishga borishini quvvatlagani uchun chin dildan tashakkur bayon qilardi.'' Sh. Rashidov, Boʻrondan kuchli.
26—Oʻzbek tilining izoqli lugʻati<br clear="all"/>
26 Surtmoq, surkamoq. {{misol|Qoshga oʻsma koʻy-moq. Yaraga dori koʻymokYod koʻymokXina {{ajrat|qoʻy}}moq. }}yat {{misol|Surma {{ajrat|qoʻy}}may muncha ham, jo-non, qorodir koʻzlaring.|[[w:Muqimiy|Muqimiy]]}}. {{misol|Pesho-nangga baxt bitgan ekan, bolam. Boʻyi boʻ-yingga teng, qoshi-koʻzi surma {{ajrat|qoʻy}}gandek kop-kora.|[[w:P. Tursun|P. Tursun]]|Oʻqituvchi}}.
27 Biror usulda, biror vosita bilan urmoq, tushirmoq, solmoq. ''Shapalok (tar-saki) bshshn koʻyib yubormokMusht koʻymok-''
28 Biror belgi, ishora tushirmoq. {{misol|Soʻrok alomati {{ajrat|qoʻy}}mokIkki nukta koʻymok. Qoʻl koʻymok.}}
'''29''' Biror holatda tutmoq, qoldirmoq. ''Birovni yolgʻiz koʻimok. Tinch koʻymokBoʻsh koʻymokErkin koʻymoq. Xoli koʻymok. ''yat {{misol|Mana Yoʻlchiboy. Togʻni ursa, tolkon kiladigan yigit. Qizimizni och-yalangʻoch {{ajrat|qoʻy}}masdi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}.
'''30 '''''(j.k. bshshn)'' Duchor qilmoq, yoʻliq-tirmoq; qoldirmoq. ''Tashvishga koʻymokUyat-ga koʻymokXijolatga koʻymoq.'' * ''Oʻzim bir balodan zoʻrgʻa kutuldim-u, domla meni yana baloga koʻymokchi. A.'' Qahhor, Sarob.
'''31 '''''(ch.k. bilan)'' Biror maqsad, ish-hara-kat va sh.k. dan qoldirmoq. ''Yoʻldan koʻymoq. Mashkdan koʻymokChoʻmshshshdan koʻymoq. Oʻyin-dan koʻimokShokosimni ishdan koʻymas-lik uchun, u ikki-uch minutda vokeani soʻz-lab berdi.'' Oybek, Tanlangan asarlar. {{misol|Yosh Kizni olganing bir sari, endi buni oʻqishdan {{ajrat|qoʻy}}ib, kurortga olib ketayotganing nimasi ? A.|[[w:Qahhor|Qahhor]]|Ogʻriq tishlar}}.
32 Baʼzi otlarga birikib, qoʻshma feʼl hosil qiladi, maye., {{misol|bino koʻymoq, ixlos koʻy-mok, yoʻl koʻimok, koʻngil koʻymoq, mehr {{ajrat|qoʻy}}-mok, tanda koʻymoq, shart {{ajrat|qoʻy}}mok, oʻt koʻy-mok, kodam koʻymoq.}}
'''33 '''''koʻm. fl. vzf.'' Yetakchi feʼl bildir-gan harakatning bajarilishi bilan bog-lik turli grammatik maʼnolarni ifo-dalaydi. {{misol|Aytib koʻy. Bildirib koʻy. Yoʻko-tib koʻoma. Qarab koʻodi. Kulib koʻodi. Ayt-koʻy. Kelmayman-{{ajrat|qoʻy}}aman|[[w:va sh|va sh]]}}.k. n ''Usta Bahrom tomogʻini qirib, sekin yoʻta-lib koʻydi.'' M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. ''Yoʻlakda turgan Oʻzbek oyim darvozadan moʻralab koʻydi. A.'' Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ''Ergash ishni chatok kilib koʻydi-da. A.'' Muxtor, Opa-singillar.
34 Boʻlishsiz feʼldan keyin boʻlishsiz shaklda kelib, birinchi feʼldan anglashil-gan harakatning bajarilmay qolmasligi-ni bildiradi. {{misol|Majlislarda, xususiy suh-batlarda qoridan soʻz ochgan har bir kishi "Kanizak bilan Sidiqjon mojarosi"ni aytmasdan {{ajrat|qoʻy}}mas edi.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Qoʻshchi-nor chirokdari}}. {{misol|Bu chechak qirlari oʻz bagʻrida suzib borgan bizning Otabekni ham oʻziga qaratmay {{ajrat|qoʻy}}maydir.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.
:Bir yostiqqa bosh qoʻymoq ''q.'' yostiq. Boʻy-niga qoʻymoq ''q.'' boʻyin I. Gapni ''(yoki'' masla-hatni) bir joyga qoʻymoq ''q.'' ran I. Otimni boshqa qoʻyaman ''q.'' ot II. Tishini tishiga qoʻy-moq ''q.'' tish I. Yuziga oyoq qoʻymoq ''q.'' oyoq I. Oʻzini qayerga qoʻyishni bilmay Nima qi-larini bilmay qattiq iztirob chekib, to-qatsizlanib. {{misol|Qoʻying, yigʻlamang, amakingiz-ning feʼli oʻzingizga maʼlum. Sizni eslagan-da, oʻzini qayoqqa {{ajrat|qoʻy}}ishni bilmay, xunob boʻ-libyurguvchi edi.|[[w:P. Tursun|P. Tursun]]|Oʻqituvchi}}. Oʻzini qoʻygani joy topolmay ''ayn.'' oʻzini qayerga qoʻyishni bilmay. {{misol|Gʻulomjon hokimni kutga-ni bormadi. Uning kelishini eshitgandan beri nafrati qoʻzgʻab, oʻzini {{ajrat|qoʻy}}gani joy topolmay qoldi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻona t}}. o. Oʻzi-ni qoʻymoq Erkinlik his etib, yayrab-yozil-gan holatda boʻlmoq, shunday holatda ri-vojlanmoq, unib oʻsmoq. {{misol|Hali sovuqdan qi-silib-bujmaygan gavdalar endi oʻzini {{ajrat|qoʻy}}di, yayradi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Hol-jo-niga qoʻymay ''(yoki'' qoʻymasdan) ''q.'' hol-jon.
=== Sinonimlari ===
=== Antonimlari ===
{{OʻTIL|ҚЎЙМОҚ}}
== Tarjimalari ==
{{uz-verb}}
'''qoʻymoq'''
| |||