за

Ruscha (ru)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

за

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

за- приставка
1 fel old qoʻshimchasi boʻlib a) ularda ifodalangan ish-harakatning boshlanishini bildiradi, mas., заигратъ, засмятся, зашагатъ; b) fel bilan ifodalangan ish-harakatning nihoyasiga yetkazilishini bildiradi, shuningdek, fellarning tugallangan formasini yasaydi, mas., заасфалътироватъ, завоеватъ, закрепитъ; v) ish-harakatnppg yoʻnalishini, chegarasini bildiradi, mas., заехатъ, заслатъ, завести; g) -ся qoʻshimchasi bilan kelgan va bazi boshqa fellarda ish-harakatning chegaradan haddan ortiqligini bildiradi, mas., заиграться; захвалитъ, засидеться; d) ish-harakat narsalarning yuza qismida bajarilganligini bildiradi mas., забелитъ, зачиститъ, запилить;
2 ot va sifatlarga qoʻshilib "orti" , "ortidagi" manolarda yangi ot va sifat yasaydi, mas., Заполяръе, закавказский, закаспийский.

за предлог
1 с вин. a) -дан nariga (tashqariga), -нинг narigi tomoniga (yogʻiga), -нинг ortiga (yogʻiga, oldiga); -га ; шагнуть за порог ostonadan hatlab oʻtmoq; ostonadan tashqariga (yoki ichkariga) qadam qoʻymoq; поехать за город shahar chetiga (tashqarisiga) chiqmoq; встать за шкаф shkaf orqasiga borib turmoq; засунуть что-л. за пояс biror narsani belboqqa qistirmoq; сесть за стол stol yoniga (dasturxonga) oʻtirmoq; сесть за книгу kitob oʻqishga oʻtirmoq (kirishmoq, tutinmoq), стать за пулът управления boshqarish pulʼti yoniga borib turmoq; сесть за рояль и сыграть что-л. royalʼ yoniga oʻtirib biror narsa chalib bermoq; 6) ish-harakatning biror maqsidga qaratilganligini, biror narsa, kimsa uchun qilinganligini bildirib keladi; uchun; -га; deb, azbaroyi; боръба за мир tinchlik uchun kurash; беспокоиться за детей bolalardan xavotir olmoq; bolalarning tashvishini qilmoq; голосовать за предложение taklif uchun (taklifni yoqlab) ovoz bermoq; заступиться за старика qariyaning yonini olmoq; v) ish-harakat sababini, asosini bildirib keladi; uchun: sababli, boisdan; наказать за шалость shoʻxligi uchun jazolamoq; ценить за храбрость botirligi uchun qadrlamoq; благодарить за помощь (koʻrsatgan) yordami uchun minnatdorlik bildirmoq; Ему было около тридцати пяти лет, и мы за то почитали его стариком (Pushkin) Uning yoshi oʻttiz beshlarda edi, shu boisdan biz uni hurmat bilan qariya der edik; g) biror narsani, kimsani ushlash, tutish yoki unga tegish va shu kabi manolarni bildirib keladi; -дан , -ни ; -га ; держаться за поручни tutqichdan ushlab bormoq; взять за руку qoʻlidan ushlamoq; qoʻlini ushlamoq; задеть за крышу tomga tegmoq, tomga tegib oʻtmoq; d) oʻlchovdan , meyordan, chegaradan yoki vaqtdan oshib ketganlikni bildirib keladi; -дан ; -да ; ему уже за пятъдесят (лет) u ellik yoshdan oshgan; беседа зашла за полночь suhbat yarim kechadan oshguncha davom etdi; сегодня жара за сорок градусов bugun issiq qirq darajadan oshdi; ye) biror vaqtdan qancha oldin yoki biror yerdan qancha oldin yoki nari ekanlikni bildirib keladi; -дан ; за месяц до срока muddatidan bir oy oldin; за три километра от дома uydan uch kilometr narida, j) ish-harakatning qaysi yoki qancha vaqt davomida boʻlganligini bildirib keladi; davomida. mobaynida. ichida, -да , -лик ; за ночь bir kechada; за два месяца iqqi oyda, iqqi oy mobaynida; заработок за месяц bir oylik maosh; за последнее время keyingi vaqtlarda, статъя написана за неделю maqola bir hafta ichida yozildi; z) otlar bilan "oʻrniga", "oʻrnida", "sifatida", "deb" kabi manolarda keladi; принять за образец namuna sifatida qabul qilmoq; oʻrnak deb bilmoq; принять кого-л. за знакомого birovni tanish deb oʻylamoq; дежурить за секретаря sekretarʼ oʻrniga (uchun) navbatchilik qilmoq; sekretarʼ oʻrniga navbatda turmoq; i) biror narsaning boshqa narsaga almashtirilishini yoki narxini bildirib keladi; uchun, -га, badaliga; заплатить за работу ish uchun toʻlamoq; купить за десять рублей oʻn sumga sotib olmoq; k) выйти, выдатъ, свататъ, свататься kabi fellar bilan biror kishiga uylanish yoki turmushga chiqish manosini bildirib keladi; -га ; выйти (замуж) за кого-.л. biror kishigi (erga) tegmoq; сватать кого-л. за сына biror kishini oʻgʻliga soʻramoq, oʻgʻliga surab sovchi qoʻymoq; l) отвечатъ, ручаться va sh. k. fellar bilan kelib, "ga, uchun javob bermoq" "kafil boʻlmoq", "amin boʻlmoq", "ishonmoq", kabi manolarni bildiradi; ручаться за успех дела ishning muvaffaqiyatli chiqishiga javob bermoq (kafil, amin boʻlmoq); я отвечаю за него uning uchun men javob beraman (javobgarman);
2 с тв. a) ish-harakatning biror narsa, joy va h k. dan tashqarida, narida yoki ularning orqasida, ortida, narigi tomonida boʻlganligini (boʻlayotganligini) bildirib keladi; -дан narida, tashqarida; -нинг narigi tomonida (yonida); -нинг ortida, orqasida, -да ; -га ; жить за городом shahardan tashqarida yashamoq; остановиться за воротами darvozaning orqasida toʻxtamoq; село находится за рекой qishloq daryoning narigi tomonida joylashgan; месяц скрылся за тучами oy qora bulutlar orasida yashirindi; осталось за спиной orqada qoldi; b) otlar bilan "keyin", "ketidan", "soʻngra" kabi manolarni bildirib keladi; идите зо мной ketimdan (orqamdan) boring; год за годом yil ketidan yil, yil sayin; читать книгу за книгой birin-ketin kitob oʻqimoq; слать писъмо за писъмом ketma-ket (ketin uzmay) xat yubormoq; v) сидетъ, стоятъ, находиться kabi fellar bilan "vaqtida", "mahalida", "davomida", "asnosida", "ustida" kabi manolarni yoki biror ish bilan shugʻullanayotganlikni bildirib keladi; за обедом tushlik mahalida; за едой ovqat vaqtida; ovqat (dasturxon) ustida, сидеть за работой ishlab oʻtirmoq, ish bilan mashgʻul boʻlmoq; g) ish-harakat, etibor obyektini bildirib keladi; -га , -ни , сходить за хлебом nonga borib kelmoq; послать за врачом vrachga odam yubormoq; следить за порядком tartib-intizomga koʻz-quloq boʻlib turmoq; присматривать за болъным bemorga qarab turmoq; наблюдать за кем-чем-л. biror kimsani (yoki narsa, hodisa va sh. k. ni) kuzatib bormoq; d) biror kimsa yoki narsaga bogʻliqlikni, daxldorlikni, taalluqlilikni bildiradi ; дело за вами ish; sizga qarab qoldi, дело стало за немногим ish arzimagan narsaga qarab qoldi; за вами должок siz qarzdorsiz, sizning qarzingiz bor; за мной числится две книги mening hisobimda ikkita kitob bor, men ikkita kitob qarzdorman; Картина осталась за Чертковым (Gogolʼ) Rasm Chertkov ixtiyorida qoldi; ye) biror kimsa, narsa va sh. k. ga xos belgini ifodalab keladi; приказ за подписъю директора direktorning imzosi bilan chiqarilgan buyruq; за ним утвердилась дурная репутация u yomon ot chiqargan; j) sababli, boisdan, natijasida, uchun; за недостатком времени vaqt yetishmasligi sababli;
3 в знач. сказ. "yoqlaydi", "qoʻshiladi". "tarafdor" kabi manolarda kesim boʻlib keladi; кто за? Прошу поднять руки! kim tarafdor boʻlsa qoʻl koʻtarsin; yoqlovchilar qoʻl koʻtarsin!;
4 в знач. сущ. yaxshi (ijobiy) tomon; взвесить все за и против hamma yaxshi va yomon tomonlarni muqoyasa qilib (chamalab) koʻrmoq.