kirmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

kir-moq

Etimologiyasi

KIR— 'tashqi tomondan ichkari tomon harakat— lân—'. Kaltakesaklar oʻhday otilib kovsislarga, tosh oralariga k i r i b k ye t a d i (Abdulla Qodiriy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni va boshqa maʼnolarni ham anglatgan bu feʼl asli ki:r— tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 47), keyinroq i unlisi — ning choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 394; Devon, II, 15; DS, 308): ki:r— > kir—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

(asosan j. k. bilan) 1 Yurib yoki siljib, biror narsaning ichiga, ichki qismiga oʻtmoq, oʻzini ichkari qismga olmoq. ◆ Uyga kirmoq. Gʻorga kirmoq. n ◆ Ahmadjon boʻsh laganni dasturxoni bilan koʻtarib, qushbegi kirgan eshikdan chiqdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Bektemir tez-dan oʻzini pastlikka tashladi, yugura-yugu-ra, oʻrmonga kirdi. Oybek, „Quyosh qoray-mas“ . ◆ Yoʻl ustidan chiqib qolgan chaqqon kal-takesaklar oʻqday otilib, kavaklarga, tosh oralariga kirib ketadi. A. Qahhor, „Maston“ .

2 Narsaning orasiga, ichki qismiga yorib, teshib oʻtmoq, suqulmoq; sanchilmoq. ◆ Kuliga tikan kirdi. Yer shunday qattiqki, qoziq qoqsang ham kirmaydi. n ◆ Tosh uchlan-gan qirrasi bilan bekning boshiga tushib, yarmigacha oʻyib kirib ketdi. A. Qahhor, „Koʻr koʻzning ochilishi“ . ◆ Ayamay nayzaniuradi Ikki emchak oʻrtasiga, Gʻarchillab nayza kiradi. "Gulshanbogʻ" .

3 Ich tomonga botmoq. ◆ Ertalabdan beri hech narsa yemagan mo.iarning qorinlari ich-ichiga kirgan. m ◆ Novcha, ikki lunji ichiga kirib ketgan. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

4 Orasidan, qatoridan joy olmoq; qoʻshilmoq. ◆ Bu maqola toʻplamning ikkinchi jshFiga kirgan. nsh ◆ Ikkitasida Azimboy-vachchaning oti yozilib, keyin oʻchirilgan, oxir-gisida mutlaqo roʻyxatga kirmagan. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Bu kasbni qoʻy, uka, sartarosh-lik qil devdim, mana u ham odam qatoriga kirib oldi. "Guldasta" .

5 Ish, xizmat, oʻqish, jamiyat va sh. k. ga qabul qilinmoq; joylashmoq. ◆ U dastavval institutga laborant boʻlib kirdi. Partiya-ga kirmoq. Zavodga slesar boʻlib kirmoq. m ◆ Ammo biz ishga kirgan odamlarni joylarga ularning istagi bilan emas, idora ehtiyoji bshshn yuboramiz. S. Karomatov, „Oltin qum“ .

6 Sanoq son yoki baʼzan "yosh" soʻzi bilan birga qoʻllanib, shu son bildirgan yilcha umr koʻrganlikni bildiradi. ◆ Otam oltmishga kirdi. Qiz oʻn yetti yoshga kirdi. n ◆ Rahmat, yuzga kir, uvali-juvali boʻl , oʻgʻlim. Oybek, Tanlangan asarlar.

Shu yoshga kirib Shuncha yil yashab. ◆ Men shu yoshga kirib, koʻpchilik ichida "samovarchi, choy" deyolgan odam emasman. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

7 Payt, oy, fasl bildiruvchi soʻz, soʻz birikmasi bilan qoʻllanib, shu payt yoki faslning boshlanishini bildiradi. ◆ Yodgor, umri bino boʻlib, bahorning kirib kelishini shu qadar diqqat bilan kuzatmagan ekan. U. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Kechikib kirgan qish endi kun sayin sovugʻini kuchay-tira boshshgan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Kech kirdi. Tovuqlar gʻira-shira qorongʻi-da pir-pir uchib, bostirma shipidagi qoʻnoqqa chiqa boshladi. P. Tursun, „Uqituvchi“ . ◆ Mart oʻtdi, aprel kirdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

8 Ayrim otlar bilan birikib, shu ot ifodalagan narsaning paydo boʻlishi yoki vujudga keda boshlaganligini bildiradi. ◆ Koʻchatlar mevaga kirdi. Tok x,osilga kirdi. Tovuq tuxumga kirdi. Yuziga rang kirmoq. m ◆ Iyun oyining oxiri. Gʻoʻzalar ayni gulga kirgan vaqt. N. Safarov, „Uzoqni koʻzlagan qiz“ . ◆ Ishtahaga kirdi-yu, kulcha yuziga rang yugurdi. K. Yashin, „Hamza“ .

9 Oʻzi birikib kelgan soʻz ifodalagan holat, xususiyat va sh. k. ni kasb etish, shunga ega boʻlishni bildiradi. ◆ Kasal uyquga kirdi. Koʻm-koʻk osmon birpasda kulrang tusga kirdi. yash Siz kelsangiz, hovlimizga oftob chiqqanday fayz kiradi. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Uy bekasi oʻzining asl ruhiga kirdi, jangchilarni qiyom va pechenye bilan mehmon qildi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Sevgilimni chiroyli yigit qiyofasiga kirib olgan sehrgar iblis qoʻltiq-lab kelayotganidan yonib ketdim. X. Toʻxtabo-yev, „Shirin qovunlar mamlakati“ . ◆ Uning \Be-runiyning] tartibsiz, joʻshqin fikrlari muntazam bir shaklga kirib, voyaga yetdi. M. Osim, „Jayhun ustida bulutlar“ .

10 Oʻtmoq, oʻtib oʻzlashmoq. ◆ Bu odapiar qardosh xalqlardan kirgan. Sut bilan kirgan jon bilan chiqar. Maqol . n ◆ Ruscha "kandidat", "kandidatura" soʻzlarining ekviva-lentlari sifatida esa tojik tshshdan kirgan "nomzod" (hozirgi maʼnosida) soʻzi qoʻlla-nadi. "OʻTA" .

11 Ayrim soʻzlar (maye., sezgi aʼzolari-ni bildiruvchi quloq, burun kabi soʻzlar) bilan qoʻllanganda, narsaning shu aʼzoga taʼsir etib, sezgi uygʻotishini bildiradi. ◆ Gulning hidi burniga kirmoq. m ◆ Oʻylayman-u, miyaga hech narsa kirmaydi. "Guldasta" . ◆ Avazning qulogʻiga uning gapi kirmas, u tar-saki yegandek, shayx Saʼdiyning shoh satriga tikilib oʻtirardi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

Aql (yoki aqli) kirmoq Aqlli boʻlmoq, aql bilan ish qiladigan boʻlmoq. ◆ Boʻyim choʻzilib, aqlim kirgan sayin koʻproq oʻylay-digan boʻlib qoldim. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . Gapga (yoki soʻzga) kirmoq Oʻzga-ning aytganiga koʻnmoq, unamoq; rozi boʻlmoq. ◆ Hazratqul yuvosh, nima desa gapga kiradigan boladan bunaqa gap chiqishini sira oʻylamagan edi, gangib qoldi. S. Ahmad, „Yul-duz“ . ◆ Yaxshiyam, otasining soʻziga kirgani, aks holda, Tabibiydek dono, zukko bir ustoz, oqil doʻstdan ayrilib qolish hech gap emas ekan. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Goʻrga kirmoq Oʻlmoq, yerga koʻmilmoq. Yerga kirmoq 1) ayn. goʻrga kir-moq. ◆ Sizday odamga bunday boʻhton qilgan-dan koʻra yerga kirganim yaxshi emasmi ? A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari; 2) haddan tash-qari uyalmoq, mulzam boʻlmoq“ . ◆ Men chaqir-sam, battar uyaladi, yerga kiradi, ham uning koʻziga qanday qarayman! Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Domla yer yorilib, yerga kirib ketgu-dek boʻlibturardi. M. Mansurov, „Yombi“ . Yoni-ga (yoki qoʻltigʻiga) kirmoq Qoʻllab-qoʻltiq-lamoq; yordam bermoq; ulgʻayib, yordam be-radigan yoshga yetmoq. ◆ Kurbon ota shu ishni boshlagan vaqtda uning yoniga kiradigan odamlar paydo boʻldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Joniga ora kirmoq Sababchi boʻlib, biror narsa, falokatdan saqlab qolmoq. ◆ Oʻz tanki bilan dushman zotini abjaq qilgan, nemis mudofaasini yorib oʻtib, necha yuzlab jangchilarimiz joniga ora kirgan.. N. Safarov, „Olovli izlar“ . ◆ Bir necha oy otasi betob boʻlib qolganda, tabibi hoziq uni da-volab, joniga ora kirgan edi. M. Osim, „Ibn Sino qissasi“ . Jon kirmoq Jonlanmoq, jonlanish yuz bermoq. ◆ Shu orada xati borib qoldi-yu, bizga qayta jon kirdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Nonni yeb, suvni ichgan bolalarga jon kirdi. J. Sharipov, „Xorazm“ . Joni kirmoq Maza qilmoq, qoniqish bilan rohatlan-moq. ◆ Ha-ha/ Pirxonada joning kiribdi-da.. Mazaxoʻrak boʻlibqopsan-da.. K. Yashin, „Hamza“ . Yoʻlga kirmoq Yurishga boshlamoq.. ◆ Qoniga belangan dadangni koʻtarib kirganlarida, sen endi yoʻlga kirgan eding. Y. Shamsharov, „Tosh-qin“ . ◆ Adolat yoʻlga kirdi degandan boshlab, topganini sandiqqa tashladi. S. Zunnunova, „Olov“ . Tilga kirmoq Gapira boshlamoq (gapirmayotgan, jim holatdan gapira bosh-lashni bildiradi). ◆ Sharif tarro uh tor-tib, tilga kirdi: -Xonim, bu osiy bandan-gizni afv etgaysiz.. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Umar polvon oʻylanib qoldi, anchadan keyin tilga kirdi. K. Yashin, „Hamza“ . Tushiga kirmoq Tu-shida koʻrinmoq. ◆ Tovuqning tushiga don kiradi. Nafaqa kerak boʻlsa, daromadimning yar-mini oling. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqla-ri“ . U qulogʻidan kirib, bu qulogʻidan chikdi Shu onning oʻzidayoq unutildi, juda tez es-dan chiqdi. ◆ Bu gaplar uning u qulogʻidan kirib, bu qulogʻidan chiqib ketaverdi. Qoʻlga kirmoq Tasarrufiga, „ixtiyoriga oʻtmoq“ . ◆ Yoni-veri bilan qoʻshilib, bir tanobdan moʻl yer qoʻlga kiradi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Qoʻlga kir-ganda, bulbulim uchdi.. "Bahrom va Gulandom" .

Antonimlari

КИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

kirmoq kirmoq

OʻTIL

Ruscha _ru

kirmoq
1 входить, заходить; въезжать, заезжать; ◆ hovliga ~ заходить во двор; oʻqituvchi sinfga kirdi учитель зашёл в класс; olarda kirar jonim, berarda chiqar jonim погов. (букв. как только получать, так я оживаю, а как возвращать, так я готов умереть) соотв. в долг брать легко, отдавать тяжело (о скупом человеке);
2 вступать; поступать (куда-л.); ◆ jangga ~ вступать в бой;◆ institutga ~ поступать в институт; ◆ partiyaga ~ вступать в партию;
3 достигать какого-либо возраста; yetti yoshga kirgan qiz семилетняя девочка; oʻgʻlim yigirmaga kirdi моему сыну двадцать лет; yetmishga kirgan chol старик семидесяти лет;
4 наступать; kech kirdi наступил вечер; qish kirdi наступила зима;
5 входить, втыкаться, вонзаться; qoʻliga tikan kirdi ему в руку вонзилась колючка; yer qattiq, qoziq qoqsang ham kirmaydi земля тверда, кол не вбивается (не входит в землю);
6 вязнуть, утопать, тонуть; погружаться; ◆ suvga ~ погружаться в воду; тонуть в воде; mashina gʻildiraklari balchiqqa kirib ketibdi колёса автомашины увязли в грязи;
7 причисляться, входить (как составная часть); относиться (к чему-л.); ◆ roʻyxatga ~ войти в список, быть записанным в список, зарегистрированным; bu qoʻshimchalar qoʻl yozmaning ikkinchi betiga kiradi эти дополнения включаются на вторую страницу рукописи; kambagʻallik gunohga kirmaydi бедность грехом не считается;
8 начать давать какую-либо продукцию, урожай и т. п.; tovuq tuxumga kirdi курица стала нестись; daraxtlar mevaga kirdi деревья стали плодоносить;
9 с некоторыми именами существительными образует словосочетания, выражающие значение приобретения качества (свойства) этого имени существительного: ◆  qizil tusga ~ стать красным, приобрести красный цвет; ◆ kuchga ~ набрать силу; ◆ ishtahaga ~ нагулять аппетит; uyquga kirmoq уснуть, заснуть; Bir kuni ikki oradagi bu munosabatga toʻsatdan oʻzgacha bir maʼno kirib qoldi (А. Ќаћћор, «Ќўшчинор») Однажды эти отношения между ними вдруг приобрели совершенно иной смысл; unga jon kirdi он ожил; olovda isinib jonim kirdi я согрелся у огня и ожил; ◆ gapga ~ 1) слушаться; u mening gapimga (или aytganimga) kirmaydi он не слушается меня; nega qulogʻingga gap kirmaydi? почему ты не слушаешься?; 2) заговорить, начать говорить (о ребёнке); ◆ oʻtni olib qamishga ~ (букв. с огнем в руках войти в камыши) вспылить, вспыхнуть, сильно разозлиться; joniga ora kirdi это оказало ему большую помощь; uning oʻgʻli oʻsib, joniga ora kirib qoldi его сын подрос и стал хорошим помощником; ◆ yerga ~ 1) умирать, скончаться; 2) провалиться сквозь землю (от стыда); uyalishdan yerga kirib ketay dedim от стыда я готов был провалиться сквозь землю.