oʻtirmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-tir-moq

Etimologiyasi

OʻTIR- 'oyoqlarni bukib va tanani tik tutib biror joyda oʻrinlash-’. Ukam yonimga kelib oʻ t i r d i. Bu feʼl qadimgi turkiy tildagi ’oyoqlarni bukib biror joyga joylan-’ maʼnosini anglatgan ol- feʼlidan (ЭСТЯ, I, 491) —dur orttirma qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ПДП, 404; DS, 366: oIig-); oʻsha davrlardayoq d undoshi t undoshiga almashgan (ПДП, 404; Devon, I, 228; DS, 366: oIig-). Bu soʻz dastlab ’oʻzingni biror joyni ishgʻol qildir-’ maʼnosini bildirgan, keyinchalik ort-tirma maʼnosi soʻngan. Eski oʻzbek tilida bu feʼl ol-tur- shaklida koʻp ishlatilgan; hozirgi oʻzbek tilida bu soʻz tarkibidagi l undoshi talaffuz qilinmay qoʻygan, ikkinchi boʻgʻindagi u unlisi esa i unlisiga almashgan: ol— + dur = oldur- > oltur- > otir—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Ketni biror joyga qoʻyib, biror joyni ishgʻol etib oʻrinlashmoq; choʻkmoq. ◆ Chordana qurib oʻtirmoq. Choʻkka tushib oʻtirmoq. Oyoq uzatib oʻtirmoq. Divanda oʻtirmoq. Koʻrpachada oʻtirmoq. Stuldaoʻtir-moq. n ◆ Bu holdan achchigʻlangan Qayum yonimga kelib oʻtirdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Gulnor deraza ostiga koʻrpacha solib, qizni oʻtqazdi va oʻzi yaqin oʻtirdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Asosan shunday (oʻtirgan) holda biror joy, makonda boʻlmoq. ◆ Choyxonada uzoq oʻtir-moq. m ◆ Saodatxon oldingi qatorda oʻtir-gan Lolaxonga qaradi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ Yoʻlchi bu yerda ikki soat qadar oʻtirib, yukka ilinmagach, bozor aylanish uchun turib ketdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Oʻtirib bajariladigan biror ishga unnamoq, shu ishni bajaradigan vaziyatni egallamoq. ◆ Fotihadan soʻng har kim oʻz ishi-ga oʻtirdi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Oftob oyim Toʻybekani mehmonxonaga bu-yurdi va oʻzi xamir qilishga oʻtirdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Fayzulla oʻziga xos muloyimlik bilan kulib, asta bosh sil-kidi-yu, rulga oʻtirdi. Gazetadan .

4 Transport vositasiga tushmoq, chiqmoq; minmoq. ◆ Samolyotga oʻtirmoq. Tramvayga oʻtirmoq. v Kecha u [◆ Abdshiukur] xoʻjayini bilan izvoshga oʻtirib, bu yerga mehmon boʻlib kelgan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Bi-rinchi aravaga Meʼmor oila aʼzolari bilan chiqib, ikkinchi va uchinchi aravalarga Zul-fiqor, Zavrak, Gʻavvoslar oʻtirishi kerak edi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

5 s. t. Biror lavozimni egallamoq, ,.boʻ-lib ishlamoq, tayinlanmoq. ◆ U rektor boʻ-lib oʻtiribdi. U raislik lavozimiga oʻtirdi. v ◆ Xon ikki marotaba taxtdan haydalib.. uchinchi martaba taxtga oʻtirishi rus is-tibdodining Toshkentni olib, Xoʻjandga qoʻl uzatgan sanalariga toʻgʻri kelgan edi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

6 s. t. Biror joyda maʼlum vaqt boʻlmoq; turmoq, yashamoq. ◆ Uzoq yillar ularga qoʻshni boʻlib oʻtirdik. v ◆ Sartaroshlik yomon kasb emas. Oppoq xsishtlarni kiyib.. ozoda xonada oʻtirasan.. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . Nuri bunday gaplarni beparvolik bshyun eshi-◆ tishga urinib boqardi: "Ayajonimning bagʻri-da oʻtiribman-da, shoshmasalar ham boʻlar edi". Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

7 Jazo muddatini oʻtamoq. ◆ Turmadaoʻtir-moq. Qalyuqda oʻtirmoq. Zindonda oʻtirmoq. v Shoʻxligi boshiga yetib, bir-ikki yil oʻti-rib ham chiqibdi. R. Rahmon, Me\r koʻzda. ◆ Gʻarazli manfaat, nafs balosi yoʻlida ort-tirgan hamtovoqlarining yoʻrigʻiga yurgan Sodirning ikkinchi, uchinchi, toʻrtinchi marta oʻtirib chiqishiga toʻgʻri keldi. Gazetadan .

8 Inmoq, yopishmoq, oʻrnamoq. ◆ Kitoblarga chang oʻtiribdi. Qish keldi-yu, novdalarga oʻtirdi qirov. v ◆ Yigitning uzoqqina Uoʻl-dan kelganligi uning kiprik va qoshlariga, ham endigina chiqa boshlagan soqol-murtla-riga oʻtirgan toʻzonlardan belgili edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Isssh kunning oʻtli haroratini pasaytirib, togʻ shabadasi esib turar, har tomondan atirgul, rayhon, jam-billarning yoqimli islari dimoqqa oʻtirar-di. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ .

9 s. t. Mos boʻlib tushmoq; yarashmoq. ◆ Bu kostyum sizga juda oʻtirdi. v ◆ Oyogʻidagi qizil saxtiyon etigi oʻziga juda oʻtirgan. Sh. Toshmatov, „Erk qushi“ . ◆ Zuhra Karimovna-ning.. koʻylagi oʻziga juda oʻtirgan edi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

10 Xush kelmoq, yoqmoq. Inspektor Orif Saidov uning [ ◆ Ochilovning] didiga oʻtirmay qolgan. A. Muhiddin, „Hadya“ . ◆ Kecha majlisda jiyanim toʻgʻrisidagi oʻtib ketgan gapni pardozlaganingizmengaunchaoʻtirmadi. "Mushtum" .

11 Taraqqiyot yuz bermay, past, quyi darajada toʻxtab qolmoq. ◆ Urush tufayli kolxozimiz ancha oʻtirib qolgan ekan, shunday boʻlishi ham tabiiy.. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

Oʻtirib qolgan s. t. Turmushga chiqmay, yoshi ancha oʻtib qolgan. ◆ Oʻtirib qolgan qiz.

12 koʻm. fl. vazifasida. Yetakchi feʼldagi hara-katning davomliligi, maʼqul koʻrilmasligi kabi maʼnolarni bildiradi. ◆ Choy damlab, kutib oʻtiribman. Kap-katta bola choynak-ni sindirib oʻtiribdi-ya! Arzimagan gapga arazlab oʻtiribsanmi? v ◆ Qassob labini burdi: -Be! Biz nimani tushunamiz. Tushun-sak, sizdan soʻrab oʻtirarmidik. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ -Bu kishi hidlaboʻtirmaydi, toʻgʻ-ri yeydi-qoʻyadi, — dedi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mening uyim sizning ham uyingiz. Ayttirib yuborishimni kutib oʻtir-may, bor-yoʻgʻimda ham kelib turing. S. Axmad, „Hukm“ .

Antonimlari

ЎТИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

oʻtirmoq oʻtirmoq

• Turkcha: oturmak

Ruscha _ru

oʻtirmoq
1 сидеть; садиться; ◆ uzoq oʻtirmoq долго сидеть; ◆ stulda oʻtirmoq сидеть на стуле; ◆ bekor oʻtirmoq сидеть без дела; ◆ choʻqqayib oʻtirmoq сидеть на корточках, ◆ chordona qurib oʻtirmoq сидеть, скрестив ноги и поджав их под себя; choʻkkalab (или choʻkka tushib) ◆ oʻtirmoq сидеть на пятках, опершись на колени; oʻtirib ishlamoq работать сидя; oʻtirib qolmoq 1) засидеться (напр. в гостях); 2) сесть (напр. на мель); 3) сиднем (сидьмя) сидеть; сидеть невылазно дома; быть не в состоянии выйти из дому (о больном); oʻtirib (или oʻtira) turing посидите; yurgan — daryo, oʻtirgan — boʻyra посл. кто идёт — река, кто сидит — циновка; соотв. под лежачий камень и вода не течёт;
2 сесть, садиться, войти (чтобы поехать); ◆ poyezdga oʻtirmoq сесть на поезд;
3 оседать (о фундаменте, здании и т. п.); fundament oʻtiribdi фундамент осел;
4 оседать (на дно); loyqa oʻtirsin пусть муть осядет;
5 оседать, ложиться (напр. о пыли); kitoblarga chang oʻtiribdi пыль осела (легла) на книги; книги покрылись пылью;
6 разг. сесть, занять (место, должность); ◆ raislikka oʻtirmoq занять место председателя, стать председателем;
7 сидеть, лишаться свободы; ◆ turmada oʻtirmoq сидеть в тюрьме;
8 подходить быть к лицу, хорошо сидеть (об одежде);
9 садиться (о ткани);
10 с деепр. на -i(b]]) другого глагма, выступая в роли вспомогательного глагола; 1) образует настоящее время глагола: bu yerda nima qilib oʻtiribsiz? что вы здесь делаете?; что вы сидите (засиделись) здесь?; 2) придаёт действию оттенок длительности, продолжительности: bu toʻgʻrida koʻp gapirib oʻtirmayman об этом (я) не буду долго распространяться; bu toʻgʻrida uzoq oʻylab oʻtirishning hojati yoʻq нет необходимости (надобности) долго думать над этим; 3) в отриц. ф. означает: не утруждать себя, не утруждаться; Afandi oʻgʻrining orqasidan quvlab oʻtirmasdan, toʻgʻri qabristonga bordi („Афанди“) Афанди, не утруждая себя погоней за вором, направился прямо на кладбище; ◆ 

• didiga oʻtirmoq быть по душе, понравиться; ◆ ijara(ga) oʻtirmoq проживать, арендуя у кого-либо жильё.