boy
Turkcha (tr)
Turkcha (tr)boy
Oʻzbekcha (uz)
Oʻzbekcha (uz)boy I
Morfologik va sintaktik xususiyatlari
boy
Aytilishi
Etimologiyasi
BOY 'mablagʻi, mulki va hokazolari meʼyordan or — tiq’. Mamlakatimiz tabiiy qazilmalarga b o y. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat asli ba:y tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 28), keyinroq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 367; Devon, III, 173; DS, 79) va bu unli oʻzbek ti — lida â unlisiga almashgan: ba:y > bay > bây.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
Maʼnosi
1 Mol-dunyosi, davlati, boyligi koʻp; badavlat, davlatmand.◆ Boy odam. Faqir piyoda yurar. Boy — tuyada. Maqol.◆ Chorakor choraklab olar, boy akam — botmonlab. Maqol. ◆ n Xoʻjayinning dadasi katta boy edi, mol-mulkni behad yiqqan edi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆ Yoshligimda boylar eshigida qarol-lik qilganman. Gazetadan
2 Iqtisodiy jihatdan mustahkam, hech narsadan kamchiligi, muhtojligi yoʻq; toʻkis, badavlat.◆ Yurt boy boʻlsa, uning bozori ham toʻkin boʻladi. U. Normatov, Talant tar-biyasi.◆ Biz boy ekanmiz, deb qazilmalarning kulini koʻkka sovurdik. "Fan va turmush".
3 (koʻpincha j.k.dagi soʻz bilan). Tar-kibida, bagʻrida kerakli va foydali nar-salar koʻp, moʻl.◆ Temirga boy ruda. Yeri boyning eli boy. Maqol. n◆ Oʻzbekiston zamini ham maʼdamarga boy. "Fan va turmush".◆ Bularham dorivor moddalarga boy, ham ozuqabop oʻsim-liklardir. "Fan va turmush".◆ Jiyda gulining atirga boy hidi ufurib turibdi. X. Tuxta-boyev, Shirin qovunlar mamlakati.
4 Biror narsasi, jihati, xususiyati yetarli darajada, toʻla-toʻkis, bekamu koʻst. ◆ Boy til. Boy tajriba. Boy kutubxona. v Otasi oʻzining boy kutubxonasi bilan bejiz faxrlanmasdi. K. Yashin, Hamza.◆ Is-kandaro havas va taajjub bshshn binolar-ga, boy jihozlarga, ayniqsa nozik sanʼat buyumlariga, eshik va derazalarga nazar tashlab qoʻvrdi. Oybek, Nur qidirib.◆ Oʻtgan har bir kun serzavq, sermazmun, turli voqealarga boy boʻldi. Gazetadan ◆ Uning xotirasi hayratda qolarli darajada boy va tiniq edi. Gazetadan
5 (odatda egalik qoʻshimchalari bilan) s.t. shv. Er; turmush oʻrtogʻi.◆ Boyimuyda yoʻq edilar. Och kishi moy tanlamas, qari qiz boy maHjiaMac. Maqol. m◆ Aylanayin boyimdan, Kishnoqi shu toyimdan. "Boychechak".◆ Man bildim: ammamning boyi oʻlibdi, Bilsang, ammam yesir boʻlib qolibdi. "Intizor".
6 Boylarga murojaatda yoki ular haqida soʻz borganda, ularning nomi oʻrnida yoki nomiga qoʻshib ishlatiladi.◆ Boy ota! Bu gap-ni bir aytdingiz, yana qaytib gapirmang! Hamza, Boy ila xizmatchi.◆ Xushxabarlar mana endi janobingizdan boʻladi-da, boy pochcha. Hamza, Paranji sirlari.◆ Nihoyat, ichkari hovli eshigi taraq etib ochilib, Mirodilboy koʻrindi. U. Ismoilov, Saylanma.
7 Kishi ismining tarkibiy qismi boʻlib keladi:◆ Boltaboy, Teshaboy, Joʻraboy.
- Boy kasal Oʻzi ogʻir boʻlmasa-da, par-varish talab qiladigan yoki shunday par-varish uchun bahona boʻlgan kasallik; shunday kasallikka uchragan odam.◆ Dard degan narsa anoyi bemorni topsa, tanasidan chiqmay oʻtirib oladi. Shuning uchun ham ogʻrigʻining tayini yoʻq bemorlarni "boy kasal" deyishadi. "Mushtum".
boy II
Morfologik va sintaktik xususiyatlari
boy
Aytilishi
Etimologiyasi
Maʼnoviy xususiyatlari
Maʼnosi
- boy bermoq I) yutqizmoq, mahrum boʻlmoq (oʻyinda, ishda, kurashda, turmushda).◆ Boy berilgan ishga pushaymon boʻlishdan foyda yoʻq. N. Safarov, Hayot maktabi.◆ Mening boy beradagan narsam yoʻq, akasi, boy berib boʻlganman. A. Muxtor, Asarlar; 2) bekor oʻtkazmoq, zoye ketkazmoq, qoʻldan berib qoʻymoq.◆ Qulay fursatni boy bermoq. n Shu gʻanimat paytni boy bersak, paxta haqida oʻylashning hojati ham qolmaydi. S. Ahmad, Hukm.◆ Qanday toʻgʻri kelsa, shunday yashashlik — umrni boy be-rishlikdir. Gazetadan Sir(ni) boy bermoq Maxfiy narsani yoki zaif tomonlarini bildirib qoʻymoq.◆ Sir boy berding — bosh boy berma. Maqol.◆ sht Boʻtaboy endi qoʻrqib ketdi, lekin.. sir boy bermadi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.◆ U sap ogʻrindi, lekin sir boy bermadi. M.M.Doʻst, Lolazor.
Sinonimlari
Antonimlari
БОЙ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
Ruscha ru
boy I
1 бай, богач; // богатый; "Boy ila xizmatchi" «Бай и батрак» (название пьесы Хамзы); ◆ boy-badavlat богатый, зажиточный; ◆ boy kiysa, qutlugʻ boʻlsin, kambagʻal kiysa, qayerdan olding посл. если богатый наденет (что-л. хорошее) - (носи) на счастье, а если бедный - (спрашивают) где достал;
2 богатый, изобилующий (чем-л.); ◆ mamlakatimiz turli qazilmalarga juda boydir наша страна очень богата разными полезными ископаемыми;
3 уст. разг. муж; ◆ boyim мой муж;
4 титул, прибавлявшийся к именам баев, напр. Mirzakarimboy;
5 составная часть имён собственных мужских, напр. Boltaboy;
6 прибавляется к мужским именам, придавая оттенок уважения; ◆
- boy kasal незначительная, пустяковая болезнь, используемая как повод для симуляции или болезнь не опасная, но требующая хорошего ухода за больным.
◆ boy II:
boy bermoq 1) проигрывать (напр. дело или в азартной игре, в борьбе);◆ boy berilgan ishga pushaymon boʻlishdan foyda yoʻq сожаление о проигранном деле - бесполезно; 2) терять (что-л.) упускать из рук; ◆ bir minutni ham boy bermaslik kerak нельзя терять ни минуты; ◆ sirni boy bermoq выдавать секрет, выбалтывать тайну; выдавать себя; ◆ Munisxonning rangi oʻchdi, ammo sirni boy bermadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Мунисхан побледнела, но не выдала себя.