chaymoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chay-moq

Etimologiyasi

CHAY- 'yuvilgan narsani ustidan toza suv quy-'; 'yengil-yelpi yuv-'. U hamon roʻmolchasini ch a y a d i, ch a y i b, peshanasiga qoʻyadi (Mirzakalon Ismoiliy). Qadimgi turkiy til aks ettirilgan manbalarda qayd qilinmagan bu feʼl КРСning 235-betida chayï- shaklida keltirilgan. Shu lugʻatga asoslanib fikr yuritsak, bu soʻz asli chayï- tarzida talaffuz qilingan, oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisi talaffuz qilinmay qoʻygan: chayï- > chäy-. Bu yerda taraqqiyot boshqacha voqe boʻlgan deb faraz qilish ham mumkin: bu soʻz asli chay- shakliga ega boʻlgan, qirgʻiz tilidagi soʻz chay- soʻziga 'takror' maʼnosini ifodalovchi -ï qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan: chay- + ï = chayï-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yuvilgan narsani toza suv-ga botirib yoki ustidan toza suv quyib, chayqab toza qilmoq. ◆ Bolakay darrov choynak-ni ariqchada chaya boshladi. R. Fayziy, „Asad libosi“ .

Kir chaymoq Yuvilgan kirlarni toza suvda chayqab, sovun yuqini ketkazmoq. ◆ Moʻʼ-tabarxon hayron boʻldi-yu, kirlarini tez-tez chayib qoʻya qoldi. "Mushtum" .

2 Yuvmoq. ◆ [Yaxshiboyev] Shoshilmay vanna-xonaga kirib, yuz-qoʻlini chayib, artinib, shundan keyingina ichkarigaoʻtdi. M. M . Doʻst, Lolazor.

3 Pok, toza tutish yoki davolash uchun suv yoki biror dorivor suyuqlik bilan yuvmoq; chayqamoq. ◆ Ogʻiz chaymoq. Tomoqni soda bilan chaymoq. n ◆ Sadaf kabi oq tishlarini bir-ikki chaydi-da, ariq boʻyini va uning suvlarini taiiab ketdi. A. Kddiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

4 Hoʻl, nam qilmoq (yogʻin-sochin, shud-ring haqida). ◆ Kechagina yoqqan jala oʻt-oʻlanlar bilan giyohlarni chayib oʻtibdi. N.

Fozilov, Diydor. ◆ Shudring chaygan yolgʻizoyoq yoʻldan yuqoriga unsiz yurishdi. "Yoshlik" .

Antonimlari

ЧАЙМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

chaymoq chaymoq

Ruscha _ru

chaymoq
1 полоскать, прополаскивать, споласкивать, выполаскивать; ◆ ogʻiz ~ полоскать рот; ◆ kir ~ полоскать бельё;
2 купать (напр. лошадь).