koʻmach

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

koʻ-mach

Etimologiyasi

KOʻMACH 'choʻgʻning issiq kuliga koʻmib pishirilgan non'. Har kim kulni oʻz koʻmachiga tortadi (Maqol). Bu ot qadimgi turkiy tilda 'chuqurga joylab, ustini tuproq bilan berkit-' maʼnosini anglatuvchi köm— feʼlidan —(ä)ch qoʻshimchasi bilan yasalgan (Devon, I,

51); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻ-qolgan: köm— + äch = kömäch > komäch.

Odatda qoʻshimcha oldidan orttirilgan unli asos — dagi unliga uygʻun ravishda tanlanadi, shunga koʻra köm— feʼliga —ch qoʻshimchasi —oʻch shaklida qoʻshilishi lozim edi, lekin —äch shaklida qoʻshilgan. Bunday hodisaning voqe boʻlishiga qadimgi turkiy tilda bu soʻzdan avval ' xazina',    ' koʻmilgan boylik' maʼnosini anglatgan

kömüch soʻzining yasalgani (Devon, I, 341) sabab boʻlgandir: bu ikki soʻzni farqlashga ü va ä unlilari vositasida erishilgandir.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Issiq kulga koʻmib pishiri-ladigan non. ◆ Koʻchib ketar vaqtida Zebo, Yozi kelsa yer deb, bir oz unni koʻmach qilib, qoʻrga koʻmib ketgan ekan. "Yozi bilan Zebo" .

Oʻz koʻmachiga kul tortmoq Oʻz manfaati uchun ishlamoq; oʻziga oʻzi qaygʻurmoq. ◆ Har kim oʻz koʻmachiga oʻzi kul tortadigan.. bir zamon-da inson bolasi ota-onasidan bemahal aj-ralar ekan, unga bundan ogʻir kulfat yoʻq. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Antonimlari

КЎМАЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

koʻmach
лепёшка, испечённая в горячей золе; ◆ 

• oʻz ~iga kul tortmoq (букв. подгребать горячую золу к своей лепёшке) заботиться только о себе; ◆ u faqat oʻz ~iga kul tortishni biladi он заботится только о себе; он думает только о своём благополучии.