oʻrin

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-rin

Etimologiyasi

OʻRIN 'ishgʻol qilinadigan joy, sath’. Baʼzilar oʻtirgan oʻ r n i d a n tura olmadi. Bu ot qadimgi turkiy tildagi 'joyla-’ maʼnosini anglatgan or— feʼlidan -(u)n qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 478; ПДП, 405; DS, 372); oʻzbek tilida ikkinchi boʻgʻindagi u unlisi i unlisiga almashgan: or- + un = orun > orin.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. (3-sh. birl. — o'rni) Biror kimsa yoki narsa ishgʻol qilib turgan yoki ish-gʻol qilishi mumkin boʻlgan yer, sath yoki fazo; joy. ◆ Toshni oʻrnidan qoʻzgʻatibboʻlmadi. Oʻtirgan oʻrin topadi. Maqol . ◆ shsh Baʼzilari oʻtirgan oʻrinlarida mudrab qolishibdi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Maktab qishloqning qoq oʻrtasida boʻladi. Hu, ana u yerga idora, klub tushadi. Mana bu toʻqayning oʻrni bogʻ boʻladi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari.“ ◆ Safar boʻzchi turgan oʻrnidansiljimadi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ U oʻtirgan oʻquv zalida hamma oʻrinlar band. P. Qodirov, „Uch ildiz“ .
2. Uxlash, yotib dam olish uchun toʻshab qoʻyilgan koʻrpa, yostiq va Oʻzbekcha majmui; joy. ◆ Muhabbat chiroy tanlamas, uyqu — oʻrin. Maqol . ◆ Ona-bola bir oʻrin yozib yotdilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Komil ketgandan keyin Boʻronbdek uyiga kirib, chinni kosada toʻldirib boʻza simirdi-da, oʻrin solib yotdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Oʻrin yigʻilmagan, tosh-oyna oldidagi kursida Munisxonning ichki koʻylagi yotardi. Oʻ. Umarbekov, „Yoz yomgʻiri“ .
3. Yashash uchun boshpana, turarjoy, maskan. ◆ [Qutidor:] Uyatsizga mening uyimda oʻrin yoʻq. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
4. Kishining, narsaning hayotda oʻziga xos fazilat, mavqe va Oʻzbekcha bilan belgilanuvchi holati, mavjudlik maqomi. ◆ Kun hisobin oy olar, bedov oʻrnin toy olar. Maqol ◆ -Bu qizdan bir balo chiqadi. Oʻnta oʻgʻilning oʻrnini bosadi, — deyishardi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Tushunib turibman, oʻlganlarning oʻrni mana shunaqa ulugʻ ayyomda yoʻqlanadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
5. Biror narsaning maʼlum bir joyi, qismi, boʻlagi. ◆ Ertakning baʼzi oʻrinlarini qoldirib ketmoq. Maqolaning ayrim oʻrinlariga tuzatish kiritildi. ◆ Kumushbibi xatning bu oʻrniga yetganda qizarinib, bir oz oʻqishdan toʻxtab oldi va davom etdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
6. Ish-harakat, faoliyat va Oʻzbekcha ning belgi-darajasi jihatidan koʻrsatkichi, band etgan holati, darajasi. ◆ Bir vaqtlar Toshkent shahri dov-daraxtlar boʻyicha jahonda ikkinchi oʻrinda turardi. Gazetadan . ◆ Oʻylaymizki, yigitlar sovrinli oʻrinlardan birini olishga harakat qilishadi. Gazetadan .
7. Vazifa, lavozim. ◆ Oʻrnini egallamoq. ◆ Oʻrnidan bekor qolmoq. ◆ Eski raisning oʻrniga yangisi saylandi. ◆ Xalq ishi boʻlgandan keyin oʻrinning katta-kichigi boʻlmas ekan, Ergashvoy. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Asqar ota erkaklar qoshida koʻp muhtaram xotinlarni koʻrgan, lekin bularning koʻpchiligi rais, mudir, direktor deganday rahbarlik oʻrindagi xotinlar edi. A. Qahhor, „Xotinlar“ .
8. (3-sh. egalik shaklida) Biror ish-harakatni bajarish uchun qulay fursat, payt, mavrid; xonasi. ◆ Oʻrni kelsa, otangni ham ayama. Maqol. ◆ Boʻlak gasharni oʻrni bshan gaplasharmiz. Biz tomonlarga ham boring. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Oʻrni kelmaganda, menham gapirmas edim. A. Qahhor, „Xotinlar“ . ◆ Hozir inodning oʻrni emasligini harchand uqtirmoqchi boʻldim, koʻnmadi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
9. Biror ish, harakat uchun zarurat, asos; hojat, ehtiyoj. ◆ Mehnatsiz pul monuut yoʻliga tushgach, choʻntakni qappaytirib olgandan soʻng, ishni ham, kollektivni ham hurmat qilishga oʻrin qolarmidi? "Mushtum" . ◆ Vas-vasalanishning oʻrni yoʻq, mundan soʻng ham sizning xayrixohona kengashlaringizga mushtoqman.. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
10. (bu, shu soʻzi bilan) Muayyan fursat, holat maʼnosini bildiradi. ◆ Shuoʻrinda yana bir narsaga eʼtiborni qaratmoqchiman. tsh Rafiqam Mukambarxonning tadbirkorligi bu oʻrinda ham jonimga ora kirdi. N. Safarov, „Olovli izlar“ .
11. Muayyan mavqe, holat. ◆ Shaxsning hazil-mutoyiba, yumorga moyilligi ham muhim oʻrin tutadi. "OʻTA" . ◆ Oʻtmishdagi sanʼatkorlar ichida qiziqchilar alohida oʻrin egallab kelganlar. T. Obidov, „Yusufjon qiziq“ . ◆ Bu oddiy traktorchi juvonga boʻlgan ehtirom uni ayrim oʻringa qoʻyar edi. A. Qahhor, „Asarlar“ .
12. Makon maʼnoli grammatik terminlar tarkibida qoʻllanadi: ◆ Oʻrin kelishigi . ◆ Oʻrin holi . ◆ Oʻrin ergash gap .
13. (3-sh. egalik va j.k., oʻ.-p. k. shaklida — oʻrniga, oʻrnida) Oʻzbekcha Zidlik, qiyos kabi munosabatlarni, kabi, evaz, koʻra koʻmakchilariga xos maʼnoni bildiradi. ◆ Lekin yechinish oʻrniga shoshilib portfelini oldi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ Sening oʻrningga it boqsam boʻlmasmidi?! S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Bu kunki qorachopon va qipchoq nizolarini sizga bir timsol oʻrnida koʻrsatayin.. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ -Nima qildi? — degan edi, opasi oʻrniga singlisi javob berdi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .
14. Oʻrin (erkaklar ismi).

Issiq oʻrnini yeovitmoq (yoki tashlamoq, kechmoq) Mavjud qulay, yaxshi sharoit-imkoniyatidan, joyidan kechmoq, uni tashlamoq. ◆ ..he yoʻq, be yoʻq issiq oʻrnimni sovitib, ishimdan olib tashlasang.. Gazetadan . ◆ Sababiki boʻlmasa, kim issiq oʻrnini tashlab, qum tepaliklari orasida sargardan boʻlib yuradi?! Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Koʻngli oʻrniga (yoki joyiga) tushmoq Koʻngli taskin topmoq, xotirjam boʻlmoq. ◆ Xoʻsh, koʻngling joyiga tushdimi? O. Yoqubov, „Chin muhabbat“ .

Oʻrin yoʻq Keragi yoʻq, ortiqcha. ◆ Koʻngil yaqin joyda bunday gaplarga oʻrin yoʻq. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

Oʻrniga keltirmoq Oʻzbekcha oʻrniga qoʻymoq. ◆ [Qodirov] Kolxozchilar yoʻl-yoʻlakay qoʻl qovushtirib salom berishlarini, izzat-hurmatini hamisha oʻrniga keltirishlarini istaydi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

Oʻrniga oʻtmaydi Oʻrnini bosmaydi, murod hosil boʻlmaydi. ◆ Mamajon polvon ishga tushishdan oldin patefonni bir qoʻyib, muzika eshitib olmasa, oʻrniga oʻtmaydi. Gazetadan .

Oʻrniga qoʻymoq Koʻngildagidek, qoyil qilib, juda yaxshi bajarmoq; oʻrinlatmoq. ◆ Toshkent xalqaro anjumanlarni oʻrniga qoʻyib oʻtkazishda boy tajribaga ega. Gazetadan . ◆ Gʻulom aka unga ish buyurib qolgudek boʻlsa, boshi osmonga yetar, sevinganidan chopqillab borib, dastyorchilikni oʻrniga qoʻyardi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ .

Oʻrnida koʻrmoq Qatoriga qoʻshmoq; hisoblamoq. ◆ Mardikorni, xizmatkorni, kosibni odam oʻrnida koʻrishmaydi bu zamonda. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Shu ikki yildan beri menga boʻlgan aloqangiz bir zarra ham oʻzgargan emas.. meni xotin oʻrnida koʻrmay-siz! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Antonimlari

ЎРИН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Yoqutcha: орун

Ruscha _ru

oʻrin
[[[oʻrni]]]
1 место; konduktor oʻrni место кондуктора; ◆ boʻsh oʻrin свободное место; ◆ vagonda yana besh oʻrin bor в вагоне есть ещё пять мест; oʻrni bilan в зависимости от места; местами; "yaxshi" soʻzi oʻrni bilan ot, oʻrni bilan sifat, oʻrni bilan ravish boʻlib keladi слово «яхши» употребляется то как существительное, то как прилагательное, то как наречие; ◆ oʻrin va payt ergash gap грам. придаточное предложение места и времени; ◆ oʻrin-payt kelishigi грам. местный падеж; ◆ oʻrin holi грам. обстоятельство места; ◆ oʻrin olmoq 1) занимать место; 2) занимать положение; ◆ qalbdan oʻrin olmoq (букв. занимать место в сердце) врезаться в сердце; ◆ oʻrin tutmoq = oʻrin olmoq 1; oʻrni kelganda кстати, к месту; oʻrnini bosmoq заменять; замещать; oʻrniga qoʻymoq 1) класть на место; 2) перен. выполнять как следует, со знанием дела; oʻrniga oʻtmoq заменять, восполнять; oʻrnida koʻrmoq считать (кем-чем-л.), принимать (за кого-что-л.); odam oʻrnida koʻrmoq считать человеком; oz boʻlsa ham koʻp oʻrnida koʻrasiz (букв. примите малое за большое) чем богаты, тем и рады; oʻrnidan turmoq вставать (с места);
2 должность, служба; oʻrnidan olmoq увольнять с должности;
3 постель; ◆ oʻrin solmoq стлать постель; ◆ oʻrin(ni) yigʻmoq убирать постель; собрать и сложить постель;
4 в роли служебного имени: oʻrniga вместо, взамен; за; rahmat deyish oʻrniga urishib berdi вместо того, чтобы сказать спасибо, он поругал; uning oʻrniga kim boradi? кто поедет за него (вместо него)?;
5 Урин (имя собств. мужское и женское); ◆ 

• oʻrniga oʻrin взамен, в возмещение; ◆ oʻrin boʻlmoq понравиться, найти одобрение; ◆ oʻrin qilmoq выполнять (что-л.) как следует.