Oʻzbekcha (uz)
tahrirlash

 
oʻt

Morfologik va sintaktik xususiyatlari tahrirlash

oʻt

Aytilishi tahrirlash

Etimologiyasi tahrirlash

OʻT I ’olov’. ◆ Yer toʻydirar, oʻt kuydirar. „Maqol“ Bu ot asli qadimgi turkiy tilda o:t tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 483), oʻsha davrlardayoq o: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqola boshlagan [ПДП, 405: ot (oot); DS, 373: ot, o:t]: o:t > ot.

OʻT II ’jigardan ajralib chiqadigan sargʻish-yashil rangli achchiq suyuqlik’. ◆ Jigarning pastki sirtida oʻt pufagi joylashgan. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli ö:d tarzida ta-laffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 504), oʻsha davrlardayoq d un-doshi t undoshiga almashgan, ö: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 407; Devon, I, 79; DS, 391); oʻzbek tilida bu unlining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: ö:d > ö:t > öt > ot.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari tahrirlash

Maʼnosi I tahrirlash

  1. Yonish jarayoni; olov, otash. ◆ Yer toʻydirar, oʻt kuydirar. Maqol . ◆ Yerga tushgan gul boʻlur, Oʻtga tushgan kul boʻlur. Maqol ◆ Bu orada maydonchada oʻt lovulladi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Oʻtning harorati Ergashevning yuzini qizdirib, burqib chiqayotgan tutun esa nafasini boʻgʻar edi. N. Safarov, „Vodillik qahramon“ . ◆ Hovli oʻrtasidagi bir buzoq bilan ikki qoʻy goʻshti solingan doshqozon tagida hamon oʻt yonar. Parda Tursun, „Oʻqituvchi“
    Ikki oʻt orasida (yoki oʻrtasida) qolmoq - birini deb, boshqasidan kechib boʻla olmaydigan, kechish qiyin holatga tushmoq. ◆ Bobur oʻzini ikki oʻt orasida qolganday sezdi. Beklar-u navkarlarning koʻngliga qaray desa, bu yoqda raiyat ocharchilikdan oʻlyapti. Raiyatni ochlik changalidan qutqazay desa, beklar, navkarlar dod soladi. Pirimqul Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Aʼzam ikki oʻt orasida edi: yo chiroyli xotin-u oʻzing uchun oʻl yetimlik yoki chillak oyoq sovuq xotinu obroʻy va amal. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ .
    Toʻqayga (yoki oʻrmonga) oʻt ketsa, hoʻl-u quruq barobar yonadi - koʻpchilikka tegishli bir ish, hodisa hech kimni chetlab oʻtmaydi, degan maʼnoda qoʻllanuvchi ibora. ◆ Toʻqayga oʻt ketsa, hoʻlu quruq barobar yonganiday, dimogʻdor, odamlardan jirkanib, oʻzini ulugʻ tutadigan bek anchadan buyon kishilar gʻazabini qoʻzgʻab, toqatini toq qilib kelardi.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ ◆ Oʻrmonga oʻt ketsa, hoʻlu quruq barobar yonar ekan.. Hozir ham shunday boʻldi. Nazir Safarov, „Olovli izlar“ .
    Oʻzini oʻtga, suvga urmoq - biror maqsad yoʻlida har qanday, hatto bir-biriga zid ishga ham qoʻl urmoq. ◆ Oʻzini oʻtga urdi, suvga urdi, iigqilib, uchastka taqsimlovchi texnik boʻlib oldi. "Mushtum"
    Oʻt bilan suvdek - bir-biriga qarama-qarshi munosabatli. ◆ Ilgarilari oʻt bilan suvdek boʻlgan kundoshlar endi sirdosh boʻlib, chekka-chekkada pichirlashadigan boʻldilar. Asqad Muxtor, „Opa-singillar“
    Oʻt qoʻymoq - yondirmoq, yoqmoq. ◆ Oʻzbek oyim hasharchi xotindan biriga tandirga oʻt qoʻyishni buyurdi-da, oʻzi Zaynabning oldiga keldi. Abdulla Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ ◆ Tohirning moʻljali qirq-ellik qadam ichkariroqqa borib, koʻprikning oʻrtasidan oʻt qoʻyish edi. Pirimqul Qodirov, „Yulduzli tunlar“
  2. Alanga, yolqin. ◆ Soyning u betidagi togʻlarda soqqadek-soqqadek oʻt yaltirardi. Sunnatulla Anorboyev, „Oqsoy“ ◆ Shu on uning oʻng tomonidagi tepalikda yalt etib oʻt koʻrindi. Jumabay Tashenov, „Jangchi Oʻtegen“
  3. Olovning alangasi soʻngan (toʻxtagan) holati; choʻgʻ. ◆ Tanchaga oʻt solmoq. ◆ Oʻchoqdagi oʻtni asta-sekin kul bosdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .
  4. koʻchma Quyoshning oʻt yalligʻi kabi kattak, qizdiradigan, kuydiradigan holati; taft. ◆ Ayni tush chogʻi-ku, kelinoyijon, Quyosh oʻz oʻtidan behol boʻlgan payt. Qutlibeka Rahimbekova, „Yuragimda koʻrganlarim“
  5. koʻchma Kishi ruhiyatidagi, qalbidagi alanga, olov kabi "yonuvchi" ("yondiruvchi"), "kuydiradigan" holat; "olov". ◆ Ishq oʻti. ◆ Hijron oʻti. ◆ ..koʻzlarida gʻazab, nafrat oʻtlari chaqnagan ayolning surati tushirilgan plakatlar yopishtirilgan. Rahmat Fayziy, „Sen yetim emassan“ . ◆ U jahl oʻtida yonib, "Senday togʻam yoʻq", deya qichqiradi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ ◆ U kishilar qalbida gʻayrat oʻtini yoqa oladi. Gazetadan ◆ Kayxusravning oʻlganini bilib, eroniylarning ruhi tushib ketdi, ularning gʻalabaga boʻlgan ishonchlariga putur yetib, yurakdagi oʻtlari soʻna boshladi. M. Osim, „Ajdodlarimiz qissasi“ ◆ Bu oʻt [intiqom oʻti] ogʻirni yengil, uzoqni yaqin qiladi; poʻlatni eritadi, oʻlimga dahshat soladi. Ahmadjon koʻrgan hamma jangchining qalbida mana shunday oʻt yonar edi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“
    Yuragiga oʻt yoqmoq - biror narsaga zavq-ishtiyoq, intilish hissini qoʻzgʻatmoq, uygʻotmoq. ◆ Ammo hech biri yuragida notanish qiz yoqib ketgan oʻtni pasaytira olmadi. Mirzakalon Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ ◆ Vodiyning manman degan raislari yuragiga oʻt yoqqan kishi — Polvon aka Qozoqov boʻladi. "Oʻzbekiston qoʻriqlari"
    Oʻt olmoq - alangalanmoq, alangalanib kuchaymoq. ◆ Uning Oʻrmonjonga qarshi yuragidagi adovati oʻt ola bordi. Abdulla Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ ◆ Arabboyning yotoqxonaga kirib ketayotganini koʻrgach, koʻnglida hozirgina bir oz susaygan norozilik yangidan oʻt oladi. Parda Tursun, „Oʻqituvchi“ .
  6. koʻchma Kishi qalbi (ruhi)dagi joʻshqin holat; joʻshqinlik, harorat. ◆ Gʻulomjon endi oʻzini ancha tutib olib, oʻt bilan, harorat bilan gapirdi. Mirzakalon Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“
  7. koʻchma Qalbida shunday oʻti bor; oʻtli. ◆ Hoy, oʻt yigit, haligi soʻzlaring oltinga arziydi, ammo har kimga soʻzlayverma. Oybek, „Tanlangan asarlar“
  8. Otish qurollaridan yalpi, toʻxtovsiz uzilgan oʻqlar. ◆ Dushmanning oʻtidan bir-ikki qayiqqa shikoyat yetdi. Nazarmat, „Joʻrlar baland sayraydi“ ◆ Tepalik har xil turdagi toʻplar, minomyotlar, pulemyotlar oʻti ostida qattiq himoya qilib turilibdi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“
  9. maxe. Elektr zaryadi.
    Oʻt bermoq yoki oʻt oldirmoq - zaryadlamoq, zaryadlab ishlatmoq. U ◆ darhol mototsikl motoriga oʻt berib.. suv hovuzi tomon shamolday uchib ketdi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ ◆ Bozor Hamroyevich mashina motorini oʻt oldirdi. Oʻ. Usmonov, „Sirli sohil“

Morfologik va sintaktik xususiyatlari tahrirlash

oʻt

Aytilishi tahrirlash

Etimologiyasi tahrirlash

Maʼnoviy xususiyatlari tahrirlash

Maʼnosi II tahrirlash

Poyasi yogʻochlanmaydigan, chorva mollari uchun asosiy ozuqa boʻladigan yashil oʻsimlik; alaf. ◆ Yovvoyi oʻtlar. Dorivor oʻtlar. Chorvabop oʻtlar. Suv oʻtlari. ◆ Barra oʻtlarga xoʻp toʻy, Hech kim bermaydi xalal. I. Muslim ◆ [Hulkarning] Qaddi-qomati nozik koʻrinsa ham, oʻzi yigitlarday zapt bilan oʻt oʻrar.. edi. P. Qodirov, „Qora koʻzlar“ ◆ Qoʻylar oʻtdan boshini koʻtarmaydi. O. Qoʻchqorbekov, „Choʻpon Roʻzi baxshi“

Tarjimalari tahrirlash

Morfologik va sintaktik xususiyatlari tahrirlash

oʻt

Aytilishi tahrirlash

Etimologiyasi tahrirlash

Maʼnoviy xususiyatlari tahrirlash

Maʼnosi III tahrirlash

Jigardan ajralib chiquvchi sargʻish-yashil rangli achchiq suyuqlik. ◆ Kim-gadir yovvoyi echkining terisimi, ayiqning oʻtimi kerak ekan. N. Qobil, „Bugʻdoy pishigʻiga yetmaganlar“ .
O‘t pufagi - jigarning pastki yuzasidagi maxsus chuqurchada joylashgan, hajmi 50-60 sm3, shakli nokka oʻxshash pufakcha (unda ortiqcha oʻt saqlanadi).
Oʻti yorilmoq - ayn. oʻtakasi yorilmoq q. oʻtaka.

Sinonimlari tahrirlash

Antonimlari tahrirlash

ЎТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari tahrirlash

Ot tahrirlash

oʻt (koʻplik oʻtlar)

Maʼnoviy xususiyatlari tahrirlash

Maʼnosi tahrirlash

Oʻt — poyasi yogochlanmaydigan, chorva mollari uchun asosiy ozuqa boʻlgan yashil oʻsimliklarning hayotiy shakli.

Tillarda tahrirlash

Ruscha ru

oʻt I
1
огонь; пожар; ◆ yerga tushgan gul boʻlur, oʻtga tushgan koʻl boʻlur посл. что попало на землю станет цветком, что попало в огонь - пеплом; ◆ oʻt yoqmoq разжигать огонь; разжигать, растопить (печь); ◆ oʻt yoquvchi истопник; кочегар; ◆ oʻt olmoq 1) возгораться, загораться, воспламениться, запылать; быть охваченным пожаром; ◆ dushman kemasi oʻt olib ketdi вражеское судно загорелось; 2) перен. вспыхивать, разгораться; ◆ koʻksim oʻt oldi у меня душа горит; ◆ oʻt oldirmoq 1) зажигать, разжигать; ◆ papirosni oʻt oldirmoq зажечь папиросу; прикурить; 2) поджигать; ◆ oʻt tushdi или ◆  oʻt ketdi возник пожар; ◆ uyga oʻt tushdi дом загорелся; ◆ uyingga oʻt tushsin бран. чтоб твой дом сгорел; ◆ ichimga oʻt tushdi у меня все внутри горит; ◆ oʻt chiqdi возник пожар; ◆ chekib tashlangan papirosdan oʻt chiqibdi пожар возник от брошенного окурка; ◆ oʻt oʻchirmoq тушить, гасить огонь; тушить пожар; ◆ oʻt oʻchirish komandasi пожарная команда; ◆ oʻt qalamoq разводить огонь (в печи); разжигать костёр; ◆ oʻt qoʻymoq 1) разжигать (печь, очаг), разводить огонь, растапливать; 2) поджигать, устраивать пожар; ◆ oʻtga yoqmoq сжигать;
2 воен. огонь, стрельба; ◆ oʻt ochmoq 1) открывать огонь, открывать стрельбу; ◆ oʻt ochish nuqtasi огневая точка; 2) перен. открывать огонь, брать под обстрел;
3 перен. огонь, пламя, пыл; ◆ ishq oʻti любовный пыл; ◆ yurakka ishq oʻti tushdi сердце охвачено пламенем любви, огнем любви; ◆ koʻnglida ishonch oʻtlari chaqnadi в его душе вспыхнули искорки веры;
4 перен. задор, энергия, пыл; // огонь, сорвиголова; ◆ uning yuragida oʻti bor у него есть задор, он энергичен; ◆ oʻt yigit! юноша - огонь!; ◆ 

  • oʻzini oʻtga, choʻqqa urmoq (букв. бросаться в огонь и раскалённые угли) перепробовать всё, не останавливаясь ни перед чем; ◆ oʻtiga kuymoq горевать (о ком-чём-л.), болеть душой (за кого-что-л.); ◆ Hasanxon polvon yolgʻiz bolasining oʻtiga kuyib turib edi... («Равшан») Хасанхан-богатырь горевал о своём единственном сыне; ◆ oʻtdek kuymoq (или ◆  oʻtga tushmoq ) прогореть (на чем-л.); потерпеть большой ущерб, понести огромный убыток; ◆ xatga tushding- oʻtga tushding см. xat 7.


oʻt II
трава; // травяной; yovvoyi (или begona) ◆ oʻt сбрная трава, сорняк; ◆ shuvoq oʻt полынь; ◆ oʻt oʻrmoq косить траву; ◆ oʻt oʻsimliklar травяные растения.

oʻt III
1 жёлчь; // жёлчный;
2 жёлчный пузырь; ◆ oʻt pufagi или ◆  oʻt xaltasi жёлчный пузырь; ◆ 

  • oʻtim yorildi я очень испугался, я сильно перепугался; ◆ dori desa oʻti yoriladi он очень боится лекарств; ◆ oʻtini yormoq смертельно испугать, перепугать.