qaytarmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qay-tar-moq

Etimologiyasi

QAYTAR— 'maʼlum nuqtaga borgandan keyin uni oʻzi harakat boshlagan nuqtaga yoʻnaltir-'. Gulnor bogʻda ishlashga yugurar ekan, Gulsumbibi haytardi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz (Devon, III, 210) asli 'maʼlum nuqtaga borib, keyin oʻzi qarakat boshlagan nuqtaga yoʻnal—' maʼnosini anglatuvchi qayt— feʼlining —(a)r orttirma qoʻshimchasi qoʻshilgan shakliga teng; keyinchalik oʻzbek ™lida a unlilari yo unlilariga almashgan: qayt- + ar = qaytar— > qyoytyor—. DSda bu soʻz qay— feʼlining ort-tirma shakli deb, yaʼni —tar qoʻshimchasi bilan hosil qi-lingan deb koʻrsatilgan (ДС, 408: qaytar- pobud. ot qay- I).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Qaytmoq fl. ort. n. ◆ Koptokni tepib, orqaga qaytarmoq. Podani iziga qaytarmoq. Traktorni oʻngga qaytar-moq. Asliga qaytarmoq. Hayotga qaytarmoq. Xatga javob qaytarmoq. Teshaning yuzini qaytaradigan yogʻoch. Nur qaytaradigan oyna. Yaxshilikka yaxshilik qaytarmoq. n Gulnor bogʻda iiiashga yugurar ekan, Gulsumbibi qay-tardi. Oybek, Tanlangan asarlar. Oʻzbek oyim:

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Kecha oʻrda bek oyimdan menga arava kelgan ekan, feʼlim aynab turgan edi, bor-may, aravani boʻsh qaytardim. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Xafa boʻlma. Onani qaytarib boʻlmaydi.. Singlingni qidirib topamiz. N. Safarov, „Sharq tongi“ .

2 Olingan narsani joyiga qoʻymoq yoki egasiga keltirib bermoq, yubormoq. ◆ Qarzni qaytarmoq. Kitobni kutubxonaga qaytar-moq. Ishlatilgan asboblarni joy-joyiga qaytarib qoʻymoq. yat Toʻlagan akaning ari-zasini, oti bilan sigirini qaytarib be-rish — ertaga yana bir necha ariza tushuviga yoʻl ochish demakdir. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Saltonbu ichilmagan suvni kuraga qaytarib toʻkdi-yu, shoshib kelib, un yoni-ga choʻnqaydi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Choyni qaytarmoq Choyni bir necha bor piyolaga, undan yana choynakka quymoq. ◆ Toza-gul choyni piyolada shopirib qaytara boshla-di. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

3 Takror qilmoq, takror etmoq, takror-lamoq. ◆ Savolni qaytarmoq. Xatoni qay-tarmoq. Darsni qaitarmoq. Xatni qayta-rib oʻqimoq. v [Ashulani] Ikkinchi qayta-rib aytishda unga Xonimbibi qoʻshshishdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Rais Nizomiddi-novga tanbeh qildi: -Gapirilgan gaplarni qaytarmang-da, hatto oʻzingiz aytgan gaplarni takrorlayotirsiz! Konkret faktlarga oʻting. A. Qahhor, „Munofiq“ .

4 Bukmoq, qayirmoq. ◆ Etakni qaytarmoq. Yoqani qaytarmoq. Dasturxonning chetini qaytarib tikmoq. v Munisxon qora bar-xit paltosining yoqasini boshigacha qay-targan va uchini bir qoʻli bilan iyagi osti-dan ushlagan, birovni kutgan vaziyatda tu-rar edi. A. Qahhor, Sarob.

5 Kimsani biror nomaqbul yoki nojoʻya ishdan, xatti-harakatdan tiyilishga un-damoq, tiymoq. ◆ Ichkilikdan qaytarmoq. Che-kishdan qaytarmoq. v ◆ Menga shuncha yaxshi-lik qildingiz.. yangi kelgan vaqtingizda me-ni yomon yoʻldan qaytardingiz. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

6 Daf qilmoq, yoʻq qilmoq, yoʻqqa chi-qarmoq. ◆ Hujumni qaytarmoq. Birlashgan yov-ni qaytarar. Maqol . v ◆ Batalon shu kupi kechgacha dushmanning oʻn uch martaba qilgan shiddatli atakasini qaytardi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ .

7 etn. Qaytariq qilmoq, qaytariq qi-lib daf etmoq, yoʻq qilmoq. ◆ Margʻilon-likning domlasi juhud ham emas, musulmon ham emas. Hindilarning ham hannosi, bas, hannosning sehrini na musulmon domlasi qaytarsin-u, na juhud. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

8 Rad etmoq, yoʻq demoq, qabul qilmas-lik. ◆ Raʼyini qaytarmoq. Iltimosini qay-tarmoq. v ◆ Aqlli, nomusli qiz oʻz dadasi-ning gapini hech vaqt qaytarmaydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Dadamga mening arzimni aytsangiz, albatta, qaytarmas. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Gap qaytarmoq Aytganini qilishdan, bajarishdan boʻyin tovlab aytishmoq, bahs-lashmoq, tortishmoq. ◆ [Akbarxoʻja:] Agar bo-laning ruhi sinsa, shunaqa betgachopar, kat-taga soʻz qaytaradigan qaysar boʻladi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Qoʻlini qaytarmoq Biror narsa uzatgan, tutgan kishining qoʻlidan uzatilgan, tutilgan narsani olmaslik. ◆ Mana bu uzumni oling, juda yaxshi pishibdi, qoʻlim-ni qaytarmang. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

9 Qusmoq, qayt qilmoq. Oʻrnimdan tur-sam, boshim aylanadi, ovqat yesam, qayta-rib tashlayman. Oydin, Sadagʻang boʻlay, komandir.

Kavsh qaytarmoq q. kavsh. Tutun qay-tarmoq q. tutun. Shaxtini (yoki shashtini) qaytarmoq 1) astoydil kirishilgan ish-harakatdan qaytarmoq, hafsalasini pir qilmoq, koʻnglini sovitmoq. ◆ [Umurzoq:] Mayli, bolakaylarning shaxtini qaytarma, harna yordam berishgani. "Hayt" degan tuyaga mador. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar; 2) gʻa-zabidan tushirmoq, muloyim, yuvosh qilib qoʻymoq“ . ◆ Tantiboyvachcha Yoʻlchining shaxtini qaytarish va oʻziga mute qilib olish niyatida unga pul uzatdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Antonimlari

ҚАЙТАРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qaytarmoq
1 возвращать; поворачивать, возвращать назад; ◆ pulni qaytarmoq возвращать деньги; ◆ javob qaytarmoq отвечать; ◆ xat qaytarmoq отвечать на (чье-л.) письмо; qaytarib olmoq забрать обратно; qaytarib olib ketmoq уводить обратно;
2 подворачивать; отворачивать; отгибать; ◆ yoqani qaytarmoq отогнуть воротник; chetini qaytarib tikmoq подшивать край;
3 повторять; заучивать (урок); ◆ daryoni qaytarmoq зубрить уроки; qaytarib oʻqimoq прочисть повторно;
4 отражать, отбивать (атаку, наступление);
5 отвращать, предотвращать (что-л.);
6 отражать (лучи);
7 отвращать; удерживать (от чего-л.); ◆ raʼyini qaytarmoq, shaxtini qaytarmoq пресекать (чьи-л.) стремления, препятствовать (чьим-л.) желаниям;
8 этн. читать молитву, отвращающую несчастье;
9 рвать, вырывать; ◆ 

• gap qaytarmoq прекословить, перечить; возражать; iltimosini (или soʻzini) ◆ qaytarmoq отказать в просьбе; ◆ nafasni qaytarmoq душить, затруднять дыхание; ◆ qoʻlini qaytarmoq отказаться брать (что-л.) из (чьих-л.) рук; ◆ tutun qaytarmoq (букв. дымить) не давать согласия, отказываться; ◆ boltaning yuzini qaytarmoq затупить топор.