qilmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qil-moq

Etimologiyasi

QIL- 'biror faoliyatni amalga oshir-'. Qush uyasida koʻrganini h i l a d i (Maqol). Qadimgi turkiy

Zak. 41

tilda ham shunday maʼnoni va yana bir necha maʼnoni anglatgan bu feʼl asli qïl- tarzida talaffuz qilin-gan (Devon, II, 33; DS, 442); keyinchalik oʻzbek tilida ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïl- > qil-
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Bajo keltirmoq, bajar-moq, ijro etmoq, amalga oshirmoq. ◆ Ish qil-moq. Qilamiz desak ish koʻp. Aytganingizning hammasini qildim. Bilganingni qil. Qush uyasida koʻrganini qiladi. Maqol . ■■ ◆ Qiz tomon, garchand toʻyni bir yil keyin qilish sharti bilan boʻlsa ham, rozilik beribdi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .

2 Baʼzi otlar bilan birikib, shu ot anglatgan narsani tayyorlash, hozirlash, pishirish maʼnosini bildiradi. ◆ Xamir qilmoq. Guvala qilmoq. Eshik qilmoq. Pichoq qilmoq. Rom qiladigan usta. Oʻtin qilmoq. Non qilmoq. Shoʻrva qilmoq.

3 Biror-bir ishga, lavozimga qoʻymoq, belgilamoq, tayinlamoq, lozim koʻrmoq, tanlab olmoq. ◆ Vakil qilmoq. Direktor qil-moq. Boʻlim boshligʻi qilmoq. n ◆ Qanday va-zifa berishni oʻzlaringga havola qilamiz, lekin hosilot kengashiga rais qilsalaring, kuymaysizlar. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroq-lari“ . ◆ Biz Homidboyni oʻzimizga kuyov oʻgʻil qilishdan hech bir monelik koʻrmaymiz. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

4 yord. fl. vzf. Soʻz yasash uchun xizmat qiladi — ot, sifat va b. turkumga oid soʻz-lardan turli maʼnoli feʼllar yasaydi. ◆ Tomosha qilmoq. Taklif qilmoq. Rashk qil-moq. Eʼlon qilmoq. Orzu qilmoq. Zoʻrlik qil-moq. Dushmanlik qilmoq. Obod qilmoq. Shod qilmoq. Bezovta qilmoq. Sarishta qilmoq. Oh-voh qilmoq. Lip-lip qilmoq. Taqir-tu-qur qilmoq. m ◆ Oʻgʻrilik qilgani uchun qoʻl kesiladir va yo dorga osiladir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Yana bir marta opalik qil-sangiz, deb maslahatga kelgan edim. B. Rah-monov, „Yurak sirlari“ . ◆ Boʻtaboyga, kolxoz mustahkam boʻladi, degan gapning oʻzi kifoya qildi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor, chiroqlari“ . ◆ Yoʻgʻon kishi, xuddi gʻozga oʻxshab, "gʻat-gʻat-gʻat" qilib kuldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

5 Bogʻlama vazifasida qoʻllanadi. ◆ Oʻqi-tuvchshshk qshshoq. Oʻgʻlini muhandis qilmoq. shsh Sidiqjon hali buzilmagan toʻqayning narigi tomonida aravakashlik qilar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mansur ham oʻrtoqlari bilan shu maydonda futbol oʻy-nar.. qora kepkasini qoshigacha bostirib, darvozabonlik qilar edi. Oʻ. Hoshimov, „Qal-bingga quloq sol“ .

Antonimlari

ҚИЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

qilmoq qilmoq

[1]

• Turkcha: yapmak, kılmak

Ruscha _ru

qilmoq
1 делать, производить, совершать; sen yaxshiish qilding ты хорошо сделал, ты хорошо поступил; u hech nima qilgani yoʻq он ничего не сделал; men unga koʻp yaxshilik qildim я ему сделал много хорошего; qoʻlingdan kelganini qil делай что хочешь (я тебя не боюсь); ◆ jinoyat qilmoq совершить преступление;
2 в сочетании с именами образует сложные (составные) глаголы: ◆ ovqat qilmoq 1) готовить пишу; 2) обедать, принимать пищу; ◆ pul qilmoq обращать в деньги, продавать; ◆ sarf qilmoq тратить, расходовать; ◆ taʼsir qilmoq производить действие, оказывать действие; ◆ telefon qilmoq звонить (по телефону); ◆ tum-taraqay qilmoq разогнать; обратить в бегство;◆ yurak qilmoq решиться, осмелиться; ◆ xizmat qilmoq служить; uning goʻzalligini tasvirlashga qalamim ojizlik qiladi моё перо бессильно описать её красоту; rais qilib saylamoq избрать председателем; chiroyli qilib bezamoq красиво оформить; * nima qildi? что случилось?; что произошло?; nima qildi, qizim? что с тобой, доченька?; shunday qilib так, таким образом; shu qilganiga за это, за этот его поступок, в ответ на это.