qoʻndoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qoʻn-doq

Etimologiyasi

QOʻNDOQ I 'chaqaloqni tugʻilgan zahoti oʻraladigan yoʻrgak'. Bu sizga qoʻndoqda tekkan dard! (M.Boboyev). Bu soʻz eski oʻzbek tilida 'maʼlum sathdan joy ol-' maʼnosini anglatuvchi qon- feʼlidan -(u)t qoʻshimchasi bilan yasalgan otga (ДС, 456) kichraytirish maʼnosini ifodalovchi — (a)q qoʻshimchasini qoʻshib ho — sil qilingan; keyinchalik ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan, shuning oqibatida n ovoz — dor undoshidan keyin kelib qolgan t jarangsiz undoshi d jarangli eshiga almashgan, soʻngra q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: (qon— + ut = qonut) + aq = qonutaq > qontaq > qondaq > qondâq.

QOʻNDOQ 11 ' miltiq, avtomat kabi qurollarning temirdan yasalgan qismlari oʻrnashtirilgan, otganda yel —

41-37

kaga tirab turiladigan qismi'. Qoraboyev avtomat Q oʻ n d o gʻ i b i l a n ofi^yerning boshiga shunday URdiki, avtomat q oʻ n d o gʻ i ham sinib uchib ketdi (Adham Raqmat). Bu ot eski oʻzbek tilida 'chaqa-loqni tugʻilgan zahoti oʻraladigan yoʻrgak' maʼnosini anglatuvchi qondaq I otidan maʼno taraqqiyoti asosida oʻsib chiqqan; keyinchalik a unlisi â unlisiga almashgan: qondaq I -> qondaq II > qondâq II.    ;

QUNDOQ III ' qushlar tunashi uchun oʻrnatiladigan dor¹. Bola tong otmay, tovuhlar hoʻnd.ohlari-d a n tushmây yana ishga tushar edi (Mirzakalon Ismoiliy). Bu ot eski oʻzbek tilida 'maʼlum sathdan joy ol ¹ maʼnosini anglatuvchi qon— feʼlining 'tak— ror' maʼnosini ifodalovchi -la qoʻshimchasi bilan ho — sil qilingan shaklidan —q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik n ovozdor undoshidan keyingi l ovozdor undoshi d jarangli undoshiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: (qon- + la = qonla-) + q = qonlaq > qondaq > qondâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Miltiq, avtomat, qoʻl pu-lemyoti va sh.k. qurollarning barcha qism-larini tutib turadigan va otganda yelkaga tirab turiladigan qismi. Miltiqning qoʻn-dogʻi. shsh Qoraboyev avtomat qoʻndogʻi bilan ofitserning boshiga shunday urdiki, avtomat qoʻndogʻi ham sinib uchib ketdi. A. Rah-mat, Ellik bir bahodir.

2 Qushlar tunashi uchun oʻrnatilgan dor, qoʻnoq; umuman, qushlar qoʻnib dam oladi-gan, tunaydigan joy; qoʻnolgʻa. ◆ Bola, tong otmay, tovuqlar qoʻndoqlaridan tushmay, yana ishga tushar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻo-na t“ . o. ◆ Har ikki qush ham ovqatga qoʻndoq-dan turib sipohgarchilik bilan bir koʻzlab qaradi-da, yuzini chirtta oʻgirib oldi. Gʻ. Gʻulom, „Shum bola“ .

3 Koʻmish uchun dastalab bogʻlangan tok. ◆ Toklarni qoʻndoq qilmoq.

4 etn. Chaqaloqning beshikka belanish-gacha boʻlgan, charvisimon moydan hali toza boʻlmagan davri va shu davrda chaqaloq oʻra-ladigan maxsus yoʻrgak.

Qoʻndoqda tekkan kasal (yoki dard, feʼl) Yoshlikdan qolgan odat, eski odat, azaliy, eski kamchilik, illat, nuqson. ◆ [Tox;ir:] Bu sizga qoʻndoqda tekkan dard! M. Boboyev, „Goʻzallik istab“ .

Antonimlari

ҚЎНДОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qoʻndoq
1 приклад (ружья);
2 связка виноградных лоз, закрываемых утепляемых на зиму; ◆ toklarni qoʻndoq qilmoq см. qoʻndoqlamoq 2;
3 насест; ◆ qoʻndoqda tekkan kasal давний порок, давнишняя привычка, привычка (порок), оставшаяся ещё с колыбели.