tez
Oʻzbekcha (uz)
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
tez
Aytilishi
Etimologiyasi
TEZ Bu birlik ПРСda [tiz] shaklida (141), ТжРСda tez shaklida (392) keltirilgan; oʻzbek tiliga tojikcha shakli olingan; koʻp maʼnoli bu birlikning bosh maʼnosi deb ПРСda, ТжРСda 'keskir', 'sanchiluvchan', ikkilamchi maʼnosi deb 'shiddat bilan', 'zudlik bilan' maʼnosi taʼkidlangan; OʻTILda bosh maʼno deb 'darrov', 'jadaya' maʼnosi keltirilgan (11,153). Shunday maʼnoni anglatadigan birlikka -lik koʻshimchasini qoʻshib tezlik mavhum oti yasalgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
Maʼnosi
\f. — oʻtkir, keskir; oʻyuvchi, ach-
chiq; sanchiluvchan; ziyrak, sezgir; ildam, jadal; chaqqon] 1 Oradan koʻp vaqt oʻtmas-dan, oz (qisqa) vaqt ichida; darrov, tezda. ◆ Majlis tez tugadi. Bola oʻqish-yozishni tez oʻrgandi. Voqealar tez rivojlanmoqda. Shosh-masang, tez yetarsan, shoshgandan oʻzib ke-tarsan. Maqol . m ◆ Bordi-yu, koʻklam seryom-gʻir kelgudek boʻlsa, yer tez yetilmaydi, ekin kechikib ketadi. N. Safarov, „Xadicha Ahro-rova“ . ◆ Havo ayniyapti, ukajon. Bunaqa havoda choʻqqiga chiqish xavfli, Togʻda qorongʻi tez tushadi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ .
- Tez kunda (yoki kun ichida), tez orada, tez fursatda (yoki fursat ichida) Oradan koʻp vaqg oʻtmasdan, ozgina vaqt oʻtgandan keyin, qisqa fursatda, oz mudsatda. ◆ Azalda taqdi-rimiz qora bitilgan ekanmi, tez kunda boshimizga ogʻir kunlar tushdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Soraxon tez fursat ichida uning koʻnglidan Munisxon ishqini yuvib chi-qardi. A. Qahhor . Sarob.
2 Darhol, shu topda, shu on, zudlik bilan. ◆ Naq peshin vaqtida Yormat choy-non olib keldi, ularni yerga qoʻymasdan, Yoʻlchini ko-uudu: -Tez chiqing-ye.. kunning issigʻini se-zasizmi?! Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Kudrat tez javob aytolmadi. Singlisini, shu bilan birga oʻzini ham yupatish uchun bahona axtar-di. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ . ◆ Boy tez fahmladi-da: -Shundaymi, jiyan, — deb kuldi. Oybek, Tanlangan asarlar.
- Tez aytish Oʻzbek xalq ogʻzaki ijodining yanglishib ketish mumkin boʻlgan qofiyadosh, oʻxshash soʻzlarning jumlalarini adashmay, tez talaffuz qilishdan iborat bir turi. Tez boʻl Vaqt oʻtmasdan, darrov harakat qil, imillama. ◆ Yuring, tez boʻling. Hamro opam betob boʻlib qoldi. Tuygʻun, „Zulfizar“ .
3 Meʼyordagiga nisbatan oldinroq, il-gariroq. ◆ Bola otasining soʻzlaridagi maʼno-ni durust tushunmagani uchun bunchalik tez va oson "xoʻp" dedi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ . ◆ Sidiqjonning onasi Xadicha xola umrini xorlik-zorlik tortib oʻtkazgan hamma kishilarday tez qarigan.. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .
4 Katta surʼat bilan, shaxdam, jadal. ◆ Tez ishlamok,, Tez yurmoq. Tez oʻqimoq. m ◆ Soy un-cha katta boʻlmasa ham, nihoyatda tez oqar, "qulq-qulq" etgan tovushlar suv ostida katta-katta toshlar yumalayotganini bil-dirib turar edi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . ◆ Yillar shu qadar tez oʻtardiki, ha-huv de-guncha u oltmishdan oshib, paygʻambar yoshiga yaqinyushmoqda.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . U,Dil-barga yetib olish uchunmi yoki qattiq haya-jonga tushganidanmi — ◆ tez qadam tashlay boshladi. "Guldasta" .
5 sft. Darrov achchigʻlanib, qizishib ke-tadigan, serjahl, jizzaki. ◆ Juda tezsiz-da, Ahmadjon, berdisini eshitmay boʻgʻasiz-a! S. Karomatov, „Hijron“ . ◆ E.. men bu ishga ara-lashmas edim, bu yigitning oʻzi tezroq. N. Safarov, „Uygʻonish“ .
- Jahli (yoki achchigʻi, feʼli) tez Darrov achchigʻlanib, qizishib ketadigan, serjahl, jizzaki. ◆ Shommi kalning jahli juda tez boʻlib, yuragida kek saqlovchi kishi edi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Doshaning achchiqlari tez, asabiy mijoz ekanliklarini aytib oʻtgan edim. M. Muhammadjonov, „Turmush urinish-lari“ . ◆ Xotining, bunaqa feʼli tez ekan, [bo-lani] olib ketmagani ham durust. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. Tili tez Tezda qi-zishib, bidillab ketadigan, gap bermaydi-gan. ◆ Oh, oʻgʻlim, yoshsan, tiling tez, oʻng-tersi-ga qaramay gapiraverasan. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ .
6 s. t. Juda tez ishlaydigan, tezkor. ◆ Juda tez usta.
- Zehni tez Zehni, aqli oʻtkir, tez fahm-lab oladigan, farosatli. Tez yordam Ogʻir bemorlarga shoshilinch yordam koʻrsatish xizmati. ◆ Tez yordam mashinasi. Tez yordam cha-qirmoq. n ◆ Hamma shahar va tumanlarda tez yordam stansiyalari ishlab turibdi. Gazetadan .
Sinonimlari
Antonimlari
ТЕЗ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
Ruscha ru
tez
1 скорый, быстрый; скоростной; стремительный; // скоро, быстро; стремительно; ◆ tez surʼat быстрый темп; ◆ tez qadamlar bilan bormoq идти скорыми шагами; ◆ tez otish скостная стрельба; ◆ tez yurar 1) скороход; 2) быстроходный; ◆ u tez ishlaydi он быстро работает; ◆ voqealar tez rivojlanmoqda edi события развивались стремительно; ◆ tezdan, tezda скоро, быстро; ◆ tezgina поскорее; ◆ tez orada скоро, вскоре, в скором времени; ◆ u tez orada qaytib keladi он скоро вернётея; ◆ tez kunda в ближайшие дни, скоро; ◆ tez boʻl! (по) торопись!; (по)скорее!;
2 беглый; // бегло; ◆ tez hisoblash беглый счёт; ◆ tez oʻqish беглое чтение; ◆ u tez oʻqiydi он бегло читает; ◆ tez-tez 1) частый; ◆ tez-tez nafas olish частое дыхание; 2) часто; ◆ u biznikiga tez-tez kelib turar edi он часто у нас бывал; ◆ Mana endi tez-tez kelib turing (А. Ќаћћор, «Сароб») А теперь почаще заходите к нам; 3) быстрый, проворный; беглый; 4) быстро, проворно; наскоро, бегло; ◆ kitobni tez-tez varaqlamoq бегло перелистывать книгу;
3 вспыльчивый; раздражительный; невыдержанный; ◆ Oʻzi mast, ham tez odam, maʼlum-ku! (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Он пьян, да ещё к тому же, как известно, вспыльчивый человек; ◆
- jahli tez злой, раздражительный; ◆ zehni tez сообразительный, сметливый.
Turkcha (tr)
Turkcha (tr)Hol
tez