tiymoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tiy-moq

Etimologiyasi

TIY- 'biror faoliyatni amalga oshirishdan saq-la-\ Jahli chihsa, oʻzini tiyolmaydi, soʻkina boshlaydi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl dastlab tïz- tarzida talaffuz qi-lingan (Devon, III, 444); keyinroq z undoshi y undoshiga almashgan (Devon, III, 262; КРС, 789); oʻzbek tilida ï un-lisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: tïz- > tïy- > tiy—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Biror ish-harakatdan toʻx-tatmoq, undan oʻzini yoki kimsani qaytar-moq; bosmoq, erk bermaslik. ◆ Koʻz yoshini tiy-moq. Koʻzing ogʻrisa, qoʻlingni tiy; iching ogʻrisa, nafsingni tiy. Maqol . m Ubeixti-yor yenglarini shimararkan, kichkinagina gav-dasida tiiib boʻlmas kuch paydo boʻlgandek edi. A. Muxtor, Tugʻilish.

2 Kutib, kutkilab, tergab yoʻlga solmoq; nojoʻya ish, yoʻl va shu kabilardan qaytarmoq: tergamoq. ◆ Siz otamisiz, nimasiz axir, oʻgʻ-lingizni tiyib olish sira esingizga keladi-mi?A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Yaxshi otadan yomon bola tugʻilsa ham boʻlar ekan. Otasi qandayin nozanin juvon toʻgʻri kelsa ham, koʻz qirini tashlamas edi. Bu bebosh boʻlib ketdi, tiyadigan kishisi boʻlmadi. Oydin, „Mard-lik — mangulik“ .

Ogʻzini (yoki tilini) tiymoq 1) biror narsa deyishdan, gapdan oʻzini tutmoq, ga-pirishdan toʻxtamoq, ogʻziga erk bermaslik. ◆ Hoy bola, tilingni tiy! n ◆ Komila ham ha-zil bilan javobga hozirlandi-yu, yana tilini tiydi. Oybek, „O“ .v. shabadalar. ◆ Yigitcha.. cholga dashnom berib borardi, ogʻzini tiyadi-ganga oʻxshamaydi. "Mushtum"; 2) gapirtir-may qoʻymoq, „gapirishdan toʻxtatmoq, gapir-maslikka majbur qilmoq“ . ◆ \Elmurod:\ Koʻp alam oʻtganidan tilim shunaqa yomon boʻlib qolgan. Xoʻjayinlar urib-soʻksalar ham, ti-limni tiya olmadim. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Ogʻzini tiyib qoʻyolmaysizlarmi?! I. Rahim, „Ixlos“ . Oʻzini tiymoq Biror harakat-holat-dan oʻzini tutmoq, saqlamoq; tiyilmoq. Sho-jalil yana "Odam emasman, yuz nima qiladi menda?" demoqchi boʻldi-yu, oʻzini tiidi. Yu. Shomansur, Qora marvarid. ◆ Qarsak chalish-dan oʻzini tiyib, odamlarga boqib jilmayar edi. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Qadamini tiymoq Biror joydan qadamini uzmoq, bo-rish-kelishni toʻxtatmoq. [ ◆ Olaxoʻja) Gapni ginaxonlikdan boshladi: -Juda qadamingni tiyib qoʻyding. Kelib, togʻangdan, holing qalay, deb surishtiray ham demaysan-a. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Antonimlari

ТИЙМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tiymoq
1 удерживать, сдерживать; умерить; Hoy, bola, tilingni tiy! (П. Турсун, «Ўќитувчи») Эй, мальчик, попридержи язык!; U oʻzini kulgidan tiya olmas edi (А. Ќаћћор, «Сароб») Он не мог удержаться от смеха; kampir koʻz yoshini tiya olmadi старуха не могла сдержать слёз; Endi Salimjonga kirib ayting, bunday ishdan qoʻlini tiysin (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Пойдите и скажите Салимджану, пусть он попридержит свои руки (букв. пусть он удержит свои руки от таких поступков); Koʻzing ogʻrisa - qoʻlingni tiy, qorning ogʻrisa - nafsingni tiy посл. если у тебя болят глаза, не давай волю рукам, если болит живот - умерь аппетит;
2 утихомиривать, унимать; обуздывать; укрощать; ◆ oʻz hissini tiymoq обуздать свои чувства; tiyadigan kishisi boʻlmadi некому было его обуздать;
3 запрещать; ota oʻgʻlini chekishdan tiydi отец запретил сыну курить; ◆ 

• oyogʻini tiymoq 1 ) запретить (кому-л.) ходить (куда-л.); 2) перестать ходить (куда-л.).