toʻpiq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻ-piq

Oyoq fotosuratida ta'kidlangan inson to'pig'i.

Etimologiyasi

TOʻPIQ 'boldir suyagining pastidagi yon tomonga turtib chiqqan doʻmboq qismi'. Buving senga yomonni topadimi? Hali tirnogidan tortib t oʻ p i gʻ i -g a ch a toza sinchiklab tekshiramiz (Parda Tursun). Qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli 'dumaloq narsa’ maʼnosini ang-latgan tob otidan kichraytirish maʼnosini ifodalovchi —(ï)q qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ПДП, 431; De — von, I, 198); oʻsha davrlardayoq avval b undoshi p undoshiga (Devon, III, 130) almashgan; keyin oʻzbek tilida ï unli-sining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: tob + ïq = tobïq > topïq > topiq. Koʻrinadiki, qadimgi turkiy tilda tobïq (' kichik koptok') va tobuq (' boldir suyagining pastidagi yon tomonga turtib chiqqan doʻmboq qismi') soʻzlari ayni bir asosdan ayni bir qoʻshimcha bilan yasalgan boʻlib, ikkinchi boʻgʻindagi ï va u unlilari bilan farqlangan (shu usul bilan omonimiya — shakl-doshlik bartaraf qilingan); lekin keyinchalik bunday usul bilan farqlash davom etmagan: har ikki soʻzning ikkinchi boʻgʻinida ï aytish va yozishga oʻtilgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

anat. Boldir suyagining pastki uchidagi yon tomonga turtib chiqqan doʻmboq qismi. ◆ Toʻpiq suyagi. ◆ Loʻmbozday gʻildirak tosh dumalab borib, oʻng oyogi toʻpigʻiga qars etib urildi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmokdar.“ ◆ Nihoyat, bir qarorga kelganday egilib, Sherbekning etigini yechishga urindi. Befoyda. Toʻpigʻi, panjasi shishib, etikni yorib yuborguday tirsillab turardi. S. Anorboyev, „Oqsoy.“ ◆ ..dalada bir koʻktoshga toyib, toʻpigʻimni chiqarib oldim. S. Siyoyev, „Yorugʻlik.“ ◆ Yoz kunlari Naymanchaning koʻchalari toʻpiqdan chang boʻlardi. A. Muxtor, „Opasingillar.“

Dunyoni suv bossa, toʻpigʻiga chiqmaydi (yoki toʻpigʻidan kelmaydi) q. dunyo.

Toʻpiq oʻyini; Toʻpiq suyagini oʻynovchilardan biriga, soʻralganda darhol koʻrsatish sharti bilan, berib oʻynaladigan pisandali oʻyin. ◆ Toʻpiq oʻynab, bitta oʻtirishga tushdim.

Toʻpigʻini yalamoq; Xushomadgoʻylik qilmoq, oyogʻini (tovonini) yalamoq. ◆ Koʻrqma, jinni! Qachongacha toʻpigʻini yalaysan.. P. Tursun, „Oʻqituvchi.“

Antonimlari

ТЎПИҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻpiq
щиколотка, лодыжка; * dunyoni suv bossa - toʻpigʻiga chiqmaydi если будет всемирный потоп - до его щиколотки вода не поднимется (об очень беспечном, беззаботном человеке); соотв. ему море по колено; ◆ toʻpiq oʻyini вид игры «бери да помни» (при которой передают из рук в руки косточку из лодыжки барана).