tolmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tol-moq

Etimologiyasi

TOL- 'charcha-', 'xori-'. Bektemir goʻdakni yerga hoʻyib, t o l g a n bilagini uhaladi (Oybek). Bu feʼl qadimgi turkiy tilda ta:l— tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 133), oʻsha davrlardayoq a: unlisi-ning choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 425; DS, 528; Devon, II, 201: talmurdï); oʻzbek tilida a unlisi â un-lisiga almashgan: ta:l— > tal— > tâl—. Bu feʼl asli 'hushsizlan—' maʼnosini anglatgan, 'charcha-' maʼnosi keyinchalik yuzaga kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 ayn. toliqmoq 1. ◆ Belim tolib ketdi. Qoʻlim tolib, chamadonni tashlab yuborayozdim. Kitob oʻqiyverib, koʻzim tolib ketdi. n ◆ Razzoqning ishi yana koʻpaydi. Umurzoq ota esa uning yoʻlini poylayverib toldi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Bektemir goʻdak-ni yerga qoʻyib, tolgan bilagini uqaladi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Ularga qaray-qa-ray, Bashirjonning boʻyni tolib ketdi. N. Aminov, „Suvarak“ .

2 Ayrim soʻzlar bilan birikib, shu soʻzdan anglashilgan narsaga berilmoq, u bilan band boʻlmoq maʼnosini bildiradi. ◆ Xayolga tolmoq. Oʻyga tolmoq. n ◆ Sultonali mirzo Gulshanning oʻrdaga ketganligini eshi-tib, sillasi quridi, bir necha vaqt fikrga tolib qoldi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

Antonimlari

ТОЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tolmoq
1 уставать, утомляться; bolaning qoʻllari toldi руки ребёнка устали; kitob oʻqiy berib koʻzlarim tolib ketdi от долгого чтения (книги) у меня сильно утомились глаза; hormay-tolmay ishlamoq работать без устали;
2 перен. погружаться (в думы, мысли и т. п.); ◆ oʻyga tolmoq погружаться в мысли, задуматься.