yoqa

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yo-qa

Etimologiyasi

YOQA I ’qirgʻoq’, ’boʻy’, ’sohil’. Elgeldi hamish-zorni oralab koʻl yo h a s i g a chihdi (Asqad Muxtor). Bu ot qadimgi turkiy tildagi 'yaqinlash-’ maʼnosini anglatgan yaq- feʼlidan (ПДП, 384; Devon, III, 70, DS, 237) -a qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, IV, 83); oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi â unlisiga, ikkinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga almashgan: yaq- + a = yaqa > yâqä.

YOQA II 'kiyimning boʻyin atrofida joylashgan qismi’. [Qori] yo h a s i n i katta ochib, koʻkragiga uch marta tufladi (Abdulla Qahhor). Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’yaqinlash-’ maʼnosini anglatgan yaq-feʼlidan (ПДП, 384; Devon, III, 70, DS, 237) -a qoʻshim-chasi bilan yasalgan (ПДП, 384; DS, 237); oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi â unlisiga, ikkinchi boʻgʻin-dagi a unlisi ä unlisiga almashgan: yaq- + a = yaqa > yâqä. Mahmud Koshgʻariy lugʻatida bu soʻz keltirilgan-u, lekin ’qirgʻoq’ maʼnosini anglatuvchi soʻz keltirilma — gan. Hozirgi oʻzbek tilida ikki soʻz deb qaralayotgan yâqä I va yâqä II asli bir soʻzning maʼnolari boʻlib chiqsa kerak.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Sohil, qirgʻoq; boʻy, lab. ◆ Ariq yoqasi. m ◆ Elgeldi qamishzorni oralab, koʻl yoqasiga chiqdi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qis-sasi“ . ◆ Kanalning ikki yoqasi boʻylab qurilgan ikki qavatli binolar shu qadar koʻrkam, shu qadar chiroyliki.. N. Safarov, „Saodatning qissasi“ .

2 Chet, chekka, yon. ◆ Koʻcha yoqasi. m ◆ Yoʻlning ikki yoqasida teraklar shovullaydi, bulbul-lar sayraydi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Shu kupi u bir tepalik yoqasiga borib yetgandagina, sha-mol bir oz pasaydi. Gʻ. Rasul, „Adolat“ .

Jar (yoki choh) yoqasida q. jar I. Oʻlim yoqasida Biror xavfli, halokatli voqea-hodisaning boshlanishiga, sodir boʻlishi-ga yaqin qolgan paytda, holatda. ◆ Sodiq ham oʻlim yoqasida. Endi siz bilan ikkimizgina qoldik\ A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Oʻlim yoqasida jon olib, jon bergan yigit bu kun-larni ozmuncha oʻylaganmidi? S. Ahmad, „Ufq“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yo-qa

Etimologiyasi

II 1 Kiyimning boʻyin oʻrni uchun ochilgan qismi. ◆ Yoqa ochmoq. Keng yoqa. Top yoqa. n Qori

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Yoqasini katta ochib, koʻkragiga uch marta tufladi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Ochil oʻrnidan turib kiyina bosh-ladi. Lekin anchagacha yoqasining tugmasini oʻtkaza olmadi — qoʻli qaltirardi. P. Qodi-rov, „Uch ildiz“ .

2 Kiyimga tikib yoki ilib qoʻyiladigan mata, buyum. ◆ Qorakoʻl yoqa. Savsar yoqa. n ◆ [El-murod\ Dam olish kunlari kiyadigan gimnas-tyorkasiga yoqa tikib kiydi. Shuxrat, „Shinelli yillar“ .

Bir yoqadan bosh chiqarib q. bosh. Yengidan kirib, yoqasidan chiqmoq q. yeng. Yoqa boʻgʻish-moq Bir-biri bilan urishmoq, mushtlash-moq. [ ◆ Yoʻlchi] Mirzakarimboy bilan pul yuza-sidan xirillashishni, yoqa boʻgʻishni oʻziga or bildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yoqasiga chang solmoq ayn. yoqasidan olmoq. ◆ Bu yi-gitga soʻz uqtirishdan foyda yoʻqligini bil-di-da, uning yoqasiga chang solib, keskin bir siltash bilan ostonadan uzdi, yana bir keskin va kuchli siltash bilan paxsa devorga urdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yoqasidan olmoq Boʻgʻmoq. ◆ [Alimardon] Gʻazab ichida An-varning yoqasidan olmoqchi boʻldi-yu, kechikdi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ . ◆ Rustam-jon arslondek sapchib, boyning yoqasidan oldi. K. Yashin, „Hamza“ . Yoqasidan tutmoq ayn. yoqasidan olmoq. ◆ Gʻilay odam shamni tokcha-ga qoʻyib, kuchli qoʻllari bilan Ahmad Chala-biyning yoqasidan tutdi. Mirmuhsin, „Meʼ-mor“ . Yoqasini ushlamoq Hayratda qolmoq, tong qolmoq. ◆ Hali ilunday kunlar keladiki, Alimardon Toʻrayev degan nomni eshitganda, butun respublika hayratdan yoqa ushlab qola-di. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ . -Rost-mi? — ◆ yoqasini ushladi chol. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Ogʻzidan olib, yoqasiga yopish-tirmoq q. yopishtirmoq. Ogʻzingdan chiqib, yoqangga yopishsin! qargʻ. Aytganing oʻzingga ursin, tilaganingga oʻzing duchor boʻl (so-vuqxabar, yomon niyat va shu kabilar haqida). ◆ [Zuh-ra:\ Oxiratga bunchalik hirs qoʻygan ekan-san, boraver. [Fotima:] Ogʻzingdan chiqib, yoqangga yopishsin! A. Qahhor, „Ogʻriqtishlar“ .

Antonimlari

ЁҚА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yoqa I
ворот; воротник; ◆ qorakoʻl yoqa каракулевый воротник; ◆ toʻn yoqasi ворот халата; ◆ palto yoqasi воротник пальто; ◆ qaytarma yoqa отложной воротник; ◆ yoqa boʻgʻmoq схватить (кого-л.) за ворот, за горло; ◆ yoqa boʻgʻishmoq схватить за ворот, за горло друг друга; ◆ bir yoqadan bosh chiqarib (букв. высунув головы из одного воротника) единодушно, дружно, все как один; ◆ yoqasini ushlamoq ухватиться за свой воротник (в знак удивления); ◆ ogʻzingdan chiqib yoqangga yopishsin! бран. (букв. пусть то, что ты сказал, прилепится к твоему воротнику) каркай на свою голову!

yoqa II
берег; край, обочина; ◆ daryo yoqasi берег реки; ◆ ular jar yoqasiga keldilar они подошли к краю обрыва; ◆ yoʻl yoqasi край, обочина дороги; ◆ yoʻl yoqasi ketgancha olma по краям дороги тянутся яблони; ◆ halokat yoqasida на краю гибели.