achchiq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ach-chiq

Etimologiyasi

ACHCHIQ 'tilni lovullatadigan, achitadigan’. Ukam a ch ch i h halampirni chaynab yeyaveradi. Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi a:chï- feʼlidan -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 91); oʻsha davrlardayoq a: unli — sining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (Devon, I, 94; DS, 4); oʻzbek tilida ch undoshi qatlangan, a unlisi ä unlisiga almashgan, ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: a:chï- + q = a:chïq > achïq > achchiq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Taʼmi ogʻiz-tilni achitadigan, lovillatadigan. ◆ Achchiq garmdori. yash Fargʻona vodiysidan boshqa joylarga ekiladigan turp negadir achchiq taʼm, taxir mazaga ega boʻladi. K. Mahmudov, „Qiziqarli pazanadlik“ .

Achchiq choy Quyuqdamlangan choy. ◆ ..cholmayingina kulib qoʻydi va xizmat qilayotganlarga bitta achchiq choy olib kelishni buyurdi. Gazetadan .

Nordon, tishni qamashtiradigan. ◆ Achchiq (donali) anor. Otasi achchiq olma yesa, oʻgʻlining tishi qamashadi. Maqol .

Sezgi aʼzolariga qatgiq taʼsir qiladigan, oʻyuvchi. ◆ Achchiq gaz. Achchiq tamaki. Achchiq hid. n Jiqqa hoʻl oʻtin yolgʻiz "pirs-pirs" qilib, achchiq zahar tutun buriqtiradi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Jazillatadigan, jonni achitadigan. ◆ Dalalarda kech kuzning achchiq shamoli esa boshladi. S. Ahmad, „Qadrdon dalalar“ . ◆ Tashqarida shamol uvullar, achchiq sovuq naq badanni kesib ketguday edi. Gazetadan . [Sherbek] Toʻrigʻini egarladi. Oʻzini egar ustiga olar-olmas, otga achchiq qamchi bosdi. S. Anorboyev, Oqsoy.

koʻchma Kishiga qattiq tegadigan, koʻngilga ozor beradigan; qatgiq, noxush. ◆ Achchiq istehzo. Achchiq tanqid. Haq soʻz — achchiq soʻz. Maqol . n ◆ U hatto bu achchiq taʼnalarni eshitmaganday.. sur boʻlib turardi. Mirmuhsin, „Umid“ .

Tili achchiq Kishiga qattiq tegadigan qilib gapiradigan, gap bilan uzib oladigan. ◆ Elmurodga rota komandiri yoqmadi: qalampir, tili achchiq, har gapni pisanda qilganday burab gapiradi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ .

koʻchma Gʻam-iztirobli; alamli. ◆ Uning achchiq koʻz yoshlari har qanday odamga taʼsir qilmasdan qolmasdi. "Yoshlik ". ◆ Cheki koʻrinmas bu soʻqmoq yoʻlovchining madorini, nainki madorini, jonini oladigan qismatday achchiq. "Saodat ". ot Qahr, jahl; zarda. ◆ Hozir mening achchigʻim ham qahrim bor. "Erali va Sherali ". ◆ Bobongning achchigʻi qursin, yomondir. "Nurali ".

Achchigʻi burnining ustida (yoki uchida) Bekorga, sal narsaga jahli qistayveradigan odam haqida. -Ha, qizi tushmagur. Nafasini ham chiqarmaydi-ya. Achchigʻi ham burnining uchida, - dedi Murotali. Sh. Rashidov, Boʻrondan kuchli. Achchigʻi kelmoq (yoki chiqmoq. qistamoq) Jahli qoʻzgʻamoq. ◆ Goʻroʻgʻlining achchigʻi kelganini 0ilib.. Soqi oʻrnidan turdi. "Malikai ayyor ". ◆ Xurshid achchigʻi chiqdi, deb oʻyladi.. N. Aminov, „Qahqaha“ . ◆ Aytsam, yana achchigʻingiz qistaydir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Achchiq ustida Jahl qoʻzgʻagan paytda. ◆ Bas endi, achchiq ustida har kim har gapni aytadi. Hamza . Achchiq qilmoq Jahl qilmoq, zarda qilmoq. ◆ Bir talatoʻpni sotib olding, qattiq gapirding, deb achchiq qildi. "Malikai ayyor ". Jon achchigʻida Jahd-alam bilan, jon-jahdi bilan. ◆ Ot jon achchigʻida old oyoqlarini devor baravar koʻtarib sapchidi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ U [Ortiq] sapchib oʻrnidan turib.. jon achchigʻida mashina orqasiga aylanib oʻtib, brezentni ochib tashlab, oʻrindiqlar tagini titkilay ketdi. M. Mansurov, „Yombi“ .

ot Qiyinchilik, mashaqqat; gʻam-gʻussa, gʻam-hasrat; azob-uqubat, ◆ Achchiq bilan chuchukni totgan bilur, uzoq bilan yaqinni yurgan bilur. Maqol . ◆ Bir achchiqningbir chuchugi bor. Maqol . v ◆ Turmushning achchiqlarinitotib koʻrgan.. qadimgi batrak Abdurasul bu kunlarda oʻz muddaosining amalga oshayotganini his etar edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

ACHCHIQLANMOQJahli chiqmoq, gʻazablanmoq. ◆ Begim, garchi achchiqlansangham, aytishga majburman. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Tez achchiqlanadigan, jizzaki va qoʻpol odamlarni militsiyada xizmat qilishga yoʻl qoʻyib boʻlmaydi. Gazetadan .

Antonimlari

OʻTIL

Sifat

achchiq

• Turkcha: acı

Ruscha _ru

achchiq
1 прям. и перен. горький; // горько; // горечь, горький привкус; ◆ ~ dori горькое лекарство; ◆ ~ bodom горький миндаль; ◆ ~ garmdori горький перец; bu garmdorining achchigʻi yoʻq этот перец не имеет горечи;◆ ~ haqiqat горькая правда; ◆ shirin yolgʻondan ~ haqiqat yaxshi посл. лучше горькая правда, чем сладкая ложь; ◆ haq soʻz - ~ soʻz посл. правдивое слово - горько;
2 кислый; // кислота, кислинка; ◆ ~ olma кислое яблоко;
3 едкий, крепкий, злой; // крепко; // едкость, крепость; ◆ ~ tutun едкий дым; ◆ ~ choy крепкий (крепко заваренный) чай; ◆ ~ tamaki крепкий табак; achchigʻi yoʻq tamaki слабый табак; ◆ ~ gorchitsa крепкая (злая) горчица; ◆ choyni ~ damlamoq крепко заваривать чай;
4 перен. крепкий, пронизывающий, пронзительный; резкий;◆ ~ shamol пронзительный ветер; ◆ ~ sovuq крепкий (пронизывающий) холод;
5 перен. язвительный; колкий, ехидный; // язвительно, колко, ехидно; ◆ ~ tanbeh язвительное, ехидное замечание; ◆ ~ kulgi язвительный смех; ◆ tili ~ odam или ◆  ~ soʻz odam язвительный, злоязычный человек; ◆ ~ gap язвительные слова; колкости;
6 перен. гневный; злой, злобный, яростный; // гневно; зло, злобно; // гнев; злость, злоба, ярость, негодование, ◆ ~ kinoya злая ирония; achchigʻi bilan со злобой, с сердцем; achchigʻi tez (odam) вспыльчивый, раздражительный, сердитый человек; ◆ ~ kulmoq злобно смеяться; ◆ ~ qilmoq злиться, сердиться, серчать (на кого-л.); ◆ burgaga ~ qilib koʻrpani kuydirmoq погов. озлобившись на блоху, сжечь одеяло; achchigʻi keldi он разозлился, он разгневался; Temurning achchigʻi burniga kelib, oʻshqirdi («Афанди») Тимур рассвирепел (букв. у Тимура гнев подступил к носу) и прикрикнул; achchigʻi chiqdi = achchigʻi keldi; bunga achchigʻim chiqmaydimi? как же мне не сердиться на это?; birovning achchigʻini keltirmoq (или chiqarmoq) разозлить, рассердить кого-либо; achchigʻini tarqatmoq срывать свой гнев (на ком-чем-л.); achchigʻidan tushmoq перестать сердиться, сменить гнев на милость; ◆ ~ miya бот. софора; ◆ ~ oʻt бот. хрозофора песчаная; jon achchigʻi агония; jon achchigʻida 1) в агонии; 2) безотчётно, не давая себе отчёта; в крайне возбуждённом состоянии; в сильном душевном волнении.