Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bek

Aytilishi

Etimologiyasi

BEK I ’shahar yoki viloyat hukmdori’, 'yuqori mar — tabali amaldor’. Azizbek - Turkiston konligining eng zolim va mustabid sanalgan beklaridan biri (Abdulla Qodiriy). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda bäg (ПДП, 369), beg (Devon, III, 169) tarzida talaffuz qilingan boʻlib, keyinroq ä | e unlisi ye unlisiga al— mashgan (ДС, 91); dastlab ’katta\ ’yirik’ kabi maʼno — larni anglatgan, keyinchalik maʼno taraqqiyoti nati — jasida bu sifat otga aylangan; oʻzbek tilida g undoshi k undoshiga almashgan: beg > bek.

BEK II ’yopiq’, ’qulflangan’. Tortib koʻrsam, eshik b ye k e k a n. Bu sifat qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, 'mustahkam holatda boʻl-’ maʼnosini anglatgan be- feʼlidan (ЭСТЯ, II, 120) -k qoʻshimchasi bilan yasalgan: be- + k = bek.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 tar. Turkiy xalqlarning baʼzi-larida xonliklar davrida davlat arbob-lariga, shahar yoki viloyat hokimlariga, ularning bolalariga berilgan faxriy unvon hamda shunday unvonga sazovor boʻlgan shaxe. Boshlab hudaychi ot ustidan bir kimxob toʻnni olib, qoʻrgʻon begiga kiydirdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.◆ Atrof shahar va qishloq beklari.. aksar Musulmonqulning oʻz odamlaridan. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Aslida bu otni, Ulugʻbek Mirzo Samarqand taxtiga chiqqanda, Buxoro begi tuhfa etgan edi. Mirmuhsin, Meʼmor.

Beklar begi q. beklarbegi. Bek oyim // begoyim Bekning onasi yoki xotini va ularga murojaat shakli.◆ Hasana,sh tanitdi: -Mana bu kishi qayin onangiz — bek oyim boʻladshgar. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

2 Erkaklar ismining tarkibiy qismi, maye.,◆ Yoʻldoshbek, Otabek, Yusufbek.

3 (1-sh. egalik shaklida) Oʻz begi yoki xoʻjayiniga murojaatda yoki ular haqida gapirganda ishlatilgan soʻz. Qaygʻurma, begim! Hasanali otang bu toʻgʻrida ham seni yodidan chiqarmaydi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Eski vaqtda yer-suv egalarining xizmatkorlari xonlar zamonidagi rasm-rusmni qilib, oʻz xoʻjayinlarini "begim", "xonim", "oyim" deb hurmatlar edilar. M. Muhammadjonov, Turmush urinishlari.

Uzi(ga) xon, oʻzi(ga) bek q. xon.◆ Har kim oʻziga xon, oʻziga bek. Maqol.

Sinonimlari

Hukmdor, janob, jamoa boshi

Antonimlari

БЕК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

bek

Ruscha _ru

bek I
ист.
1 бек (1) титул знатного лица; 2) правитель какого-л. района или города в среднеазиатских ханствах в эпоху феодализма); bek oyim госпожа (жена или мать бека, а также форма обращения к ним);
2 составная часть имён собственных мужских;
3 присоединяется к мужским именам, придавая оттенок уважения; ◆

oʻzi(ga) xon, oʻzi(ga) bek сам себе господин, сам бог и царь.

bek II
разг. = berk.

Qoraqalpoqcha (kar)

Pak qiz Andoza:kaa-interj

bek