bel

Turkcha (tr)

bel

bel

Oʻzbekcha (uz)

bel I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bel

Etimologiyasi

BEL 'gavdaning koʻkrak qafasi bilan boʻksa ora — ligʻidagi eng xipcha qismi’. B ye l i ogrimaganning non yeyishiga boh (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham pgun — day maʼnoni anglatgan bu ot dastlab bi:l tarzida ta— laffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 136); keyinroq i: unlisi — ning choʻziqlik belgisi yoʻqolgan va bu unli ye unlisiga almashgan (ДС, 93): bi:l > bil > bel.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Orqa suyakning (umurtqa pogʻo-nasining) pastki qismi.◆  Odamning beli. Otning beli. Beli bukchaygan. Bel muskul-lari. Bel ogʻrigʻi. n Beli sinib yotgan sarboz ham oyga tikilar, undan najot yoʻq. Mirmuhsin, Meʼmor.

Beli ogʻrimoq Mehnat bilan mashgʻul boʻlmoq; mehnat-mashaqqat qilmoq.◆  -Yosh, yangi dehqon-da, hali beli ogʻrimagan! — deydi Xolmirza aka. A. Qodiriy, Gʻirvonlik Mallavoy. Bel ogʻritmoq (yoki qayishtirmoq) Jon koyitib, astoydil mehnat qilmoq.◆  Ha, boʻlmasa, joningiz achiganimi bu? Yerni belin-giz qayishib chopganingizda, joningiz achir edi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. Beli ogʻrimaganiing non yeyishiga qara (yoki non yeyishini kur) Oʻzi ishlamasdan, birovning mehnati bilan topilgan narsani qadr-lamay, tejamay sarf qiluvchi odamga nis-batan aytiladi.

2 Gavdaning koʻkrak qafasi bilan boʻksa oʻrtasidagi eng xipcha qismi; biqin.◆  Beli yoʻgʻon odam. Beli xipcha qiz. m "Tortish-machoq" boshlandi: qiz tomondan gupchakdek yum-yumaloq xotin belini belbogʻ bilan mahkam bogʻlab, oʻrtaga tushdi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Ular qizning boʻyi, beli, yelkasi va qoʻllarini oʻlchab yozib olishdi. I. Rahim, Ixlos.◆  Buviniso ikki qoʻli bilan belini ushlab, qaddini koʻtardi. Oydin, Hikoyalar.

3 koʻchma Yon, choʻntak yoki belbogʻ maʼnosida. ◆ Belimda pul, boshimda savagʻichdan toʻqilgan katta qafasda kukkulab turgan bir juft qumri. Gʻ. Gʻulom, Shum bola.◆  Besh-oʻn qogʻozni belimga tu gib, ust-boshimni but qilib.. yurtimga joʻnab ketay degandim. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  -Belimdagi zogʻora nonni suvga botirib yeb, kunni kech qildim,— dedi qalandar yigit Avazga. S. Siyoyev, Yorugʻlik.

4 Biror narsaning oʻrta qismi, oʻrtasi. ◆ Shoʻxsoy qishloqning qoq belidan ayqirib oqadi. H. Nazar, Soʻnmas chaqmoqlar.◆  Poʻlat abzal, nayzalar sinib borar belidan. "Nurali". U◆  [Qoʻ qon J Soʻx daryosi va undan tara-lib chiqadigan koʻplab ariqlardan sugʻori-ladigan vohaning oʻrta belida joylashgan. K. Yashin, Hamza.

5 koʻchma Jismoniy yoki moddiy kuchning ramzi.◆  Yomonga el boʻlguncha, Yaxshiga bel boʻl. Maqol.

Bel olishmoq (yoki ushlashmoq) 1) kuch

sinashmoq (kurashda, jangda).◆  Elmurod sahn oʻrtasida toʻshanishgan yoipar tomonga ketdi. Bu yerda kurash boshlangan boʻlib, Davlatyor bilan Maʼmurjon bel olishmoqda edi. P. Tursun, Oʻqituvchi; 2) koʻchma kim oʻzarga oʻynamoq, musobaqa, raqobat qilmoq.◆  Bel ush-lashganda, otangni ayama. Maqol. a◆  Sidiq-jon sizga shogird tushmoqchi. Mallavoy kuldi: -Men bilan bel ushlashmoqchi deng. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari.

6 geogr. Togʻ va tepaliklarning egarsimon eng baland joyi.◆  Boʻz yigitlar bir gʻayrati toshib, Necha togʻdan, necha bellardan oshib.. "Yodgor".◆  Seni mingan beklar daryoday toshdi, Necha belu necha togʻlardan oshdi. "Malikai ayyor".

Bel bogʻlamoq Biror ishga astoydil kirishmoq, jazm qilmoq.◆  Doʻstlarim.. Siz bilan biz ulugʻ ishga bel bogʻladik. Bu gʻoyat xatarli ish. Ammo biz qoʻrqmaymiz. H. Gʻulom, Mashʼal.◆  Bobur juda bir qaltis ishga bel bogʻlaganini sezdi. P. Qodirov, Yulduzli tunlar. Beliga tepmoq Biror ishga, ayni qizib turgan, dolzarb paytida istamagan, kutilmaganda xalal bermoq, putur yetkazmoq. ◆ Senmisan? Ammo uyquning ham beliga tep-ding-da, Tinchlikmioʻzi?O. Yoqubov, Pyesalar. ◆ Suhbat avjiga chiqqanda kirib kelgan ikki yigit gapning beliga tepdi. S. Mahkamov, Dala tongi. Belini koʻtarmoq 1) qaddini tik qilmoq; qomatini rostlamoq; 2) moddiy jihatdan quchli, qudratli boʻlmoq, qilmoq. ◆ ..ekin maydonlarini koʻpaytirish.. kolxozning belini koʻtarishga katta kuch boʻlar edi. S. Zunnunova, Olov. Belini sindirmoq Katta moddiy, jismoniy yoki maʼnaviy zarar yetkazmoq.◆  Behuda harakat belni sindiradi. Maqol. j◆  Gapning belini sindirmanglar, jim turing, Haydarcha gapiraversin. S. Ayniy, Jallodlar.◆  ..hosil nobud boʻldi, ishimizning beli sindi. S. Ayniy, Qullar. Beli uzilmoq Halok boʻlmoq; yengilmoq.◆  Biz xudoning suygan bandalarimiz, bizga osil-ganlarning beli choʻrt uziladi! K. Yashin, Hamza. Belini bukmoq Yengmoq, mayib qilmoq, halok qilmoq.◆  Toʻgʻri, sening qaroring juda toʻgʻri, qurolimiz boʻlmasa, Kuropat-kin belimizni bukib qoʻyadi! N. Safarov.

bel II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bel

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Yer qazish, sochilgan narsalar-ni olib solish, toʻplash uchun ishlatila-digan yogʻoch sopli temir qurol; belkurak.◆  Bel bilan yer kavlamoq. Belni peshlagan bilar, yerni ishlagan bilar. Maqol. n◆  Koʻp gapir-gandan koʻra, qoʻlingga belni ol-da, ga^aga chiq. "Yoshlik".

Antonimlari

БЕЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

bel I
1 поясница, талия; // поясничный; ◆ orqa bel поясница; ◆ xipcha bel 1) тонкая, гибкая талия; 2) имеющий тонкую, гибкую талию; ◆ bel ogʻrigʻi поясничные боли; ◆ bel bermoq дать себя ухватить за пояс (в узбекской борьбе);◆ bel olishmoq (или ushlashmoq) схватиться (с кем-л.); меряться силами (в борьбе), бороться; ◆ bel bogʻlamoq (букв. обвязать поясницу) взяться, приняться (за что-л.) с усердием; ◆ yaxshi ishga belim bogʻliq на доброе дело я (всегда) готов; ◆ belini mayib qilmoq искалечить (кого-л.), намять бока (кому-л.); ◆ belini koʻtarmoq 1) распрямляться выпрямляться; 2) перен. поправляться, набираться сил; окрепнуть (физически или материально); ◆ belini sindirmoq 1) переломить поясницу (кому-л.); 2) перен. расстраивать, нарушать (что-л.); ◆ gapning belini sindirmoq перебивать разговор; ◆ bazmning beli sindi пирушка расстроилась; ◆ belim sinib (chiqib) ketdi (букв. у меня сломалась поясница) 1) я надорвался; 2) перен. я разорился; ◆ belini ushlab turmoq подбочениться; ◆ ishning beliga tepmoq нанести серьёзный ущерб делу, стать серьёзной помехой в деле; ◆ beli baquvvat (букв. с крепкой поясницей) богатый, зажиточный (человек), толстосум; ◆ uning beli ogʻrimagan (букв. у него поясница не болела) ему что, он же спину не гнул; ◆ beli ogʻrimaganning non yeyishini koʻr погов. смотри, как не гнувший спину (не трудившийся) хлеб уплетает; ◆ belma-bel olishmoq = bellashmoq;
2 пояс, кушак; ◆ belga tugmoq завязать (деньги или что-л, другое) в пояс; ◆ pulim belimda у меня деньги в кушаке (завязаны в поясе);
3 седловина (напр. горы);
4 середина (чего-л.); ◆ dalaning beli середина поля; ◆ pichanning belidan bogʻlamoq перевязывать посередине пучок сена (в виде снопа); ◆ oʻrta beli точь-в-точь, как раз середина.

bel II
заступ; лопата; ◆ bel oʻroq коса (сельскохозяйственное орудие).

Turkcha (tr)

bel

bel