diyda

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

diy-da

Etimologiyasi

DIYDA Bu ot ПРСdya [dide] shyaklidz choʻziq i tovushi bilyan (233), ТжРСdya dida sheklidz qisqya i tovushi bilyan (128), OʻKAAQLdz diyda shyaklidya choʻziq i tovushi oʻrnigz iy tovushlyari bilyan (190) yozilgzn, OʻTILgya hyam shu shyakldya kiritilgyan (I, 223). Koʻrinadiki, forschya shzkl zsosidya oʻzbek tili tarixidz diyda shyaklidya yozish pyaydo boʻlgzn vya bundyay yozish hozirgi oʻzbek tilidz hyam syaklengyan. Diyda oti yasli 'koʻr-' mzʼnosini zngletadigzn didūn feʼlining did zsosigya -a qoʻshimchyasini qoʻshib hosil qilingyan oʻtgzn zyamon sifztdoshi boʻlib (ТжРС, 560), meʼno tzrzqqiyoti yoʻli bilyan 'koʻz' myaʼnosini yangletadigen ot yuzyagya kelgzn. Bu ot oʻzbek tilidya diydasi qattiq iborzsi tyarkibidz ishlyatilzdi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

fors. — koʻz;

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

ayn. koʻz 1. Boshi aylanib, koʻzi tindi. ◆ Toʻshakka behol choʻzildi. Diydasini yosh bosdi. S. Siyoyev, „Avaz.“ ◆ Yusuf bilan Ahmadbekning diydasi namlandi. "Yusuf va Ahmad". ◆ Oʻng qoʻlidagi dastroʻmoli bilan diydasini artdi. S. Karomatov, „Soʻnggi barxan.“

Diydam ustiga; ◆ Bosh ustiga, xush kelibsiz. ◆ Sizning bilan boʻlsin endi davronim, Diydamning ustiga, aziz mehmonim. "Shirin bilan Shakar". ◆ Qoʻygan qadamlaring diydam ustiga. "Ravshan".

Diydasi boʻsh; Koʻngli boʻsh, rahmdil; yigʻloqi. ◆ Toʻgri, biz xotinlarning diydamiz boʻshroq boʻladi, baʼzan yigʻi yurakni boʻshatadi. Shuhrat, „Shinelli yillar.“

Diydasi yumshamoq; Koʻngli boʻshamoq, rahmi kelmoq. ◆ ..lekin Xalil boboning diydasi yumshamadi. "Yoshlik".

Diydasi qattiq; Koʻngli qattiq, berahm; koʻziga yosh kelmaydigan. ◆ Men erkaklarning diydasi qattiq boʻladi, deb eshitar, oʻzim ham shunga ishonar edim. M. Ismoiliy, „Fargʻona t.o.“ ◆ Sen oʻzingni yetimcha qilib koʻrsatmay qoʻya qol, diydamiz qattiq, yigʻlatolmaysan. A. Muxtor, „Chinor.“ ◆ Rahmatli onasining diydasi qattiq emasdi. "Yoshlik".

Diydasi qotmoq (yoki qotib qolmoq) 1) koʻraverib koʻnikib ketmoq, qoʻrqmaydigan boʻlib qolmoq. ◆ Oʻshanda oʻlimni koʻraverib, diydasi qotib qolgan ekanmi.. A. Muxtor, „Opasingillar“ 2) yigʻlayverib koʻz yoshi qurib qolmoq. ◆ Yigʻlayverib, diydasi qotib ketdi. S. Ahmad, „Ufq.“ 3) mehrsiz boʻlib qolmoq, bezmoq. ◆ Bunday qosh-qovoq qilib, hadeb eringning jigʻiga tegaverma. Diydasi qotib, uyidan beziydi. S. Nurov, „Narvoy.“

Nuri diyda, nuridiyda 1) koʻz nuri; 2) koʻchma sevikli farzand. ◆ Ona nuri diydasi va jigarporasi Normatni juda sogʻinganini.. yozgan edi. I. Rahim, „Chin muhabbat.“ ◆ Qoʻzichogʻim, alla, Nuri diydam, alla. "Boychechak".

Obi diyda, obidiyda; Koʻz yoshi; koʻz yoshi toʻkish, yigʻi. ◆ Bu gapni kallangdan chiqar, sen menikisan, obi diydani yigʻishtir! A. Muxtor, „Asarlar.“ ◆ Alqissa, obidiyda qilib, padarga javob berdimki: ..nima qilsalar, sohibi ixtiyor oʻzlaridirlar". A. Qodiriy, „Kalvak mahzumning xotira daftaridan.“

Antonimlari

ДИЙДА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.