doʻl

Oʻzbekcha (uz)

doʻl I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

doʻl

Etimologiyasi

DOʻL Bu ot asli [dul\ shakliga ega boʻlib, 'idish (xalta, kop kabi)' maʼnosini anglatgan, maʼnoda xoslanish (torayish) yoʻli bilan 'unga aylantiriladigan don solinadigan, tepasi keng, pasti tor idish ' maʼnosini anglatishga xizmat kildirilgan (ПРС, 230). Tojik tilida bu ot tarkibidagi u tovushi oʻ tovushiga almashtirilgan va shu shaklida oʻzbek tiliga olingan (ТжРС, 143; OʻTIL, 1,242).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

DOʻL 'yumaloq muz holatidagi yogʻin’. Uning [Qud-ratning] betiga d oʻ l aralash yomgir urib berdi (Hakim Nazir). Qadimgi turkiy tilda ham shu maʼnoni anglatgan bu ot asli tolï tarzida talaffuz qilingan, keyinchalik soʻz boshlanishidagi t undoshi d undoshiga almashgan; oʻzbek tilida soʻz oxiridagi ï unlisi ta — laffuz etilmay qoʻygan: tolï > dolï > dol.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Yumaloq va b. turli shakl, turli kattalikdagi muz parchalaridan iborat atmosfera yogʻini. ◆ Ayrilgan yoʻlda qolar, Boʻlingan — doʻlda. Maqol . a ◆ Doʻl shunday shiddat bilan yogʻar ediki, yerdan chang koʻta-rilib, havoni gʻubor bosdi, kunduz qorongʻi-lashdi. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

Doʻlda qolganday Yuzi choʻtir kimsa yoki narsa haqida. ◆ Yur, Sodiq jiyanim, basharangmi bu yoki doʻlda qolgan tappimi? A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

doʻl II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

doʻl

Etimologiyasi

\f. Jjj — chelak, choʻmich; voronka

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Tegirmon toshi tepasiga oʻrnatilgan piramida shaklidagi idish, xampa (tortiladigan don doʻlga solinib, undan kosa orqali toshga tushadi). Yoʻlchi yoʻlini bilar, tegirmonchi — ◆ doʻlini. Maqol . ◆ shsh Sahar payttrida.. ikki doʻlni yangi bugʻdoylar bilan toʻlgʻazgach, Egam-berdi aka uxlashga yotadi. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

doʻl III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

doʻl

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Urush maydonlarida yoki ulkan tantanalarda chalinadigan katta nogʻora. ◆ Karnay-surnay, doʻl, nogʻoralarning taka-tumi osmon yoqasini yirtib solgudek. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Doʻl qoqa olaman, karnay chala olaman. Q. Mirzo, „Olam goʻzal“ .

Antonimlari

ДЎЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

doʻl (koʻplik doʻllar)

• Turkcha: dolu

Ruscha _ru

doʻl I
град; ◆ kecha ~ yogʻdi вчера был град; ◆ ekinlarni ~ urib ketdi посевы побило градом.

doʻl II
ковш (мельничный); ◆ tegirmon ~i мельничный ковш.

doʻl III
ист. большой барабан; ◆ sarbozlik ~i большой барабан (в воинских частях сарбазов - пехотинцев в Бухарском ханстве).