dum

Ozarbayjoncha (az)

Ot

dum

Qoraqalpoqcha (kar)

Pak qiz

Ot

dum

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

dum

Etimologiyasi

\f. — quyruq, dum

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Hayvon

tanasining chiqaruv teshigi tepasidan bosh-lanadigan va ingichkalanib boruvchi eng ortki, oxirgi qismi; quyruq. ◆ Sichqon sigʻmas iniga, gʻalvir bogʻlar dumiga. Maqol . ◆ Tuyaning dumi yerga tegar, Xoʻjaning qizi erga tegar. Maqol . ◆ Shoshgan oʻrdak ham boshi bilan, ham dumi bilan shoʻngʻiydi. Maqol . n ◆ U [it] dumini likillatdi-da, Nigoraning oyogʻi ostiga yota qoldi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

Dumini xoda qilib I) dumini tikka, yuqori koʻtarib. ◆ -Sigir birdan irgʻiboʻrnidan turib, dumini xoda qilib, bir qochib berdi, — dedi Shum bola. Gʻ. Gʻulom, „Shum bola“ . ◆ Molxonadan kelayotsam, oldimdan dumini xoda qilib, bir buzoq yugurib oʻtdi. "Mushtum"; 2) koʻchma orqasiga qaramay, tumta-raqay boʻlib. ◆ ..Oldingga qancha bordim? Nuqul badbashara maxluqdan qochgan yuraksizday dumingni xoda qshshb qolasan-ku? J. Abdul-laxonov, „Xonadon“ . ◆ ..zoʻr kelganda koʻpincha bel-lashishdan bosh tortadi-da, dumini xoda qilib qochadi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ . Dum i yulingan musichaday (yoki tovuqday) Bir yeri yoki bir narsasi yetishmaganday, beoʻxshov. ◆ Berdiboy garchi shahardan dumi yulingan musichaday boʻlib kelgan boʻlsa ham, fazlsiz emas. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ . ◆ ..oramizda Ikrom degan bir kimsa ham bor edi. Dumi yulingan tovuqday bir chetga chiqib, shum-shayib turibdi. "Yoshlik" .

2 Baʼzi jonivorlar tanasining ket tomonidagi uzun patlar yoki ingichkalashgan qismi. ◆ Xoʻrozning dumi. Qaldirgʻochning dumi. Ilonning dumi. shsh Haligi chavoq baliq qor ustida yalt-yult qilib sakraydi, dumi bilan savalaydi. N. Fozilov, „Diydor“ . ◆ Raisning oriq, qoramtir yuziga yarashmagan taqasimon moʻylabining uchlari chayon dumiday gajak-landi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ .

3 Meva, barg va shu kabilarning bandi.

Dum bermoq Pishib yetilmoq (asosan poliz ekinlari haqida). ◆ Bir kun paxta chopib yursam, bitta qovun juda ham toʻri kelgan, “meni ye!" deb dum berib turibdi. Gʻ. Gʻulom, „Tirilgan murda“ . ◆ Nimadir “tirs" etdi: qizilurugʻ qovun dum berdi shekshii. A. Esho-nov, „Dutor“ .

4 Sabzavot oʻsimliklarining yer yuzasida oʻsibturgan bargi. ◆ Sabzining dumini kesmoq.

5 Uchish apparatlarining ingichkalashgan ket tomoni. ◆ Birpasdan keyin lager ustida dumiga kattakon pufak bogʻlab olgan samolyot paydo boʻldi. A. Qahhor, „Oltin yul-duz“ . ◆ Samolyotning dumida yelkamni qisgancha biqinib oʻtiraverdim. "Guldasta" .

6 Umuman biror narsaning keti, oxiri. ◆ Yulduzning dumi. Qancha mashinalar qator-lashib oʻtdi, hali dumi koʻrinmaydi. n ◆ Charos deraza panjarasidan.. dumi likil-lab turgan dakang varrakni koʻrdi. U. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Chopa berish-ning behuda ekanini payqab, eshelonning dumiga ulangan qizil vagonlarga toliqqan koʻzlarini umid bilan tikdi. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ .

7 koʻchma Doim birovga ergashib yoki unga xushomad qilib, birga ortidan yuradigan odam; shotir. ◆ Abdurasul Tojiboyning maj-lisda oʻz tarafini oladigan dumlar toʻplay boshlaganini gapirdi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Dum emish, xoʻja kelib menga dum boʻlsin. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

8 koʻchma s.t. Qarz, topshirilmagan im-tihon ◆ Uning matematikadan dumi bor.

Burganing dumini kurgan Juda ham shum, ayyor, uddaburon. ◆ Bilaman, Gavhar yaxshi qiz. Lekin anavi iblis burganing dumini koʻrgan! Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . Dumini bosmoq Gʻashiga, asabiga tegmoq. Idorada, ish ustida, ish yuzasidan gapirayotirman. Du-mingizni bosganim yoʻq. A. Qahhor, Sarob. ◆ Men bir-ikkitasining dumini bosdim shekilli. S. Siyoyev, „Otliq ayol“ . Dumini likillatmoq Xushomadli va ayyorona ish koʻrmoq. ◆ Saroyda biz ham dum likillatib, quyruq qoqib yurib-miz. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . U ◆ kalondimogʻ, endi qarshisidagi odamdan oʻziga oʻxshab dum li-killatishini talab qiluvchi nusxaga ay-lanadi. "OʻTA" . Dumini tugmoq yoki dumi tugilmoq Qaytib kelmaydigan qilib ishdan boʻshatmoq, haydamoq. ◆ [Roziq soʻfi\ Bir magazinga kechki qorovul boʻlib olgan edi. Undan ham ishkal chiqarib, dumi tugildi. S. Abdulla, „Soyalar“ . ◆ Tursunboy.. qoʻpol va dagʻal muomalali boʻlgani sababli.. brigadirlikdan dumi tugshzgan edi. "Mushtum" . ◆ Hammamizning dumimizni tugar emishlar. Uygʻun, „Asarlar“ . ◆ ..ikkinchi bu gapdan ogʻiz ochmang, aks holda, dumingizni tugaman. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . Dumini tutqazmaslik (yoki ushlatmaslik) Hech koʻrinmay, yoʻliqmay qochib yurmoq. ◆ Gʻaffor qoʻrboshi dumini tutqazmasga, oʻzini yut-qizmasga urinadi. N. Safarov, „Vodillik qahramon“ . Dumini qismoq 1) itoatkorona ish tutmoq; boʻysunuvchan, itoatkor boʻlmoq. ◆ Men oʻz yurtimda musofir itday dumimni qisib yurishni xohlamayman. A. Qahhor, „Asarlar“ . ◆ Devona oʻsha zahoti dumini qisib, juftakni rostlab qoldi. K. Yashin, Hamza; 2) koʻchma boʻysunmoq, jilovlanmoq. ◆ Suv dumini qisdi, endi shoshmasdan [toʻgʻonni] mustahkamlash kerak. Oybek, „O“ .v. shabadalar. Dumi xurjun (yoki xurjunda) Notayin, tagi-tugi yoʻq; oʻlda-joʻlda, chatoq yoki chala-chulpa; sarson. ◆ Dumi xurjun gap. Dumi xurjun ish. n ◆ Boʻriboy oʻsha odamlarning nomini tilga olgisi kelmay, dumi xurjunda qoldi. H. Nazir, „Oʻtlar tu-tashganda“ . ◆ Goʻsht topshirishning ham dumi xurjunda. "Mushtum" . Dumi qisiq Biror aybi boʻlgan, ayb ish qilgan, aybdor; biror nar-sadan hadiksirovchi. ◆ Musofir itning dumi qisiq. Maqol . ◆ yat Ilgari oʻzrining dumi qi-siq boʻlardi, el oldida sazoyi qilinardi. S. Nurov, „Narvoy“ .

Antonimlari

ДУМ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Ot

dum (koʻplik dumlar)

Ruscha _ru

dum
1 хвост; ◆ ot ~i конский хвост; ◆ tovus ~i павлиний хвост; ◆ samolyot ~i хвост самолёта; ◆ ~ qismoq 1) поджать хвост; 2) перен. помешать (кому-л. в чем-л.); ◆ ~ni likillatmoq вилять хвостом; ◆ ~ini xoda qilib qochmoq вульг. бежать, задрав хвост трубой; бежать без оглядки; ◆ ~ini tugib yubormoq (букв. отпустить, завязав хвост) прогнать; ◆ u ~ini tutqizmaydi (букв. он не даёт поймать себя за хвост) его не поймаешь, он неуловим; ◆ ~i xurjunda (букв. его хвост в мешке) брошенный, оставленный на половине; ни туда, ни сюда; ◆ tuyaning ~i yerga tekkanda погов. когда хвост верблюда коснётся земли; соотв. когда рак на горе свистнет; ◆ sichqon sigʻmas iniga, gʻalvir bogʻlar ~iga посл. мышке тесно в норе, а она еще привязывает к своему хвосту решето (говорится, когда, человеку тесно, а он приглашает гостей, покупает громоздкую вещь и т. д.);
2 плодоножка; прилистник; ◆ ~ bergan qovun созревшая дыня (которая легко отделяется от плети);
3 разг. шутл. хвост, задолженность (напр. академическая);
4 перен. неодобр. прихвостень; лакей;◆ quloqlarniig ~lari кулацкие прихвостни.