Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

hid

Aytilishi

Etimologiyasi

HID 'is\ 'boʻy\ Har gulning h i d i boshha (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli yïż, yid tarzida talaffuz qilingan (ДС, 265, 264); ПДПda bu soʻz yïd (391- betda), ïd (442— betda) shakllarida berilgan; Devonda esa yïż shaklida yozilgan (III, 56); eski oʻzbek tilida yïd shakli boshlanishidagi y undoshi h undoshiga almashgan, keyin-chalik ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: yïd > hïd > hid.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Har bir narsa va moddaning kishilarning is bilish sezgilariga taʼ-sir etadigan xossasi; boʻy, is. ◆ Hidi bor narsa. Yoqimli hid. Yoqimsiz hid. Kabob hidi. Handalak hidi. Zira hidi. Piyozdogʻ hidi. Har gulning hidi boshqa. Maqol . n ◆ Ota, maʼno-vi behilarni qarang, hidi olamni tutadi, biram pishibdiki! M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Uyda tutun yoʻqolgan boʻlsa-da, achchiq hid darrov uning burniga urildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Tutab kuyayotgan ot eti va terisining qoʻlansa hididan uning koʻngli behuzur boʻlib, boshi aylandi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .

Gapidan latta hidi keladi Yoqimsiz, bemaʼni gapga nisbatan qoʻllanadi. ◆ Hodivoy, achchigʻing chiqmasin-ku, anchadan beri gaping-dan latta hidi keladigan boʻlib qolgan. S. Ahmad, „Choʻl burguti“ .

2 koʻchma Biror narsa, hodisa yoki xo-latning belgisi, sharpasi. ◆ Shoyad shu bilan Oynagulning ham hidi biron joydan chiqib qolsa. A. Hakimov, „Ilon izidan“ . ◆ Buninghar bir varagʻidan shaxsiy gʻaraz hidi keladi. A. Qahhor, „Sarob“ . ◆ Janjalning hidini sezgan Sarvi xola gʻudranib, stol ustiga dastur-xon yoza boshladi. "Mushtum" . ◆ ..yuzida nur yogʻi-lib turibdi, soʻzlarida mehr-shafqatning hidi bor. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .

Hid olmoq Biror maʼlumot, belgi, shar-pani sezmoq, undan xabardor boʻlish ilin-jida yurmoq. ◆ Damba vaqtida ketib qolgan-lar ham atrofimizda aylanib, hid olib yurgan emish-ku. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chi-rokdari“ . Hidi chiqmoq Xabari tarqalmoq, oshkor boʻlmoq. ..qorovul cholni urib, yaxshi ish qilmadi. Imi-jimida boʻladigan ishning hi-dini chiqarib qoʻydi. Mirmuhsin, Meʼmor.

Ehtiyot boʻlmasangiz, bularning ham hidi chiqibqoladi. "Mushtum".

Sinonimlari

Antonimlari

ҲИД. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

hid
1 запах; аромат; ◆ yaxshi ~ хороший (приятный) запах, благоухание; ◆ yomon ~ дурной запах, зловоние; ◆ gunafsha ~i kelayotir пахнет фиалкой; ◆ kiyimga naftalin ~i urib qolibdi одежда пропаха нафталином; ◆ har gulning ~i boshqa погов. каждый цветок имеет свой аромат;
2 перен. веяние; ◆ urush ~i kelib qolgan edi веяло (пахло) войной; ◆ ~ bilmoq 1) чуять, различать запах; 2) перен. проведать, пронюхать (о чем-л.); ◆ u biror nimaning ~ini bilganga oʻxshaydi он, видимо, пронюхал что-то; похоже, что он пронюхал о чём-то; ◆ ~ini chiqarmoq обнаружить (что-л.); ◆ buning ~ini chiqara koʻrma! не давай знать об этом (никому); смотри, не проговорись об этом!; держи это под строгим секретом.

hid