oʻz

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻz

Etimologiyasi

OʻZ qarashlilikni taʼkidlovchi soʻz. Har kim oʻ z ishi bilan band. Qadimgi turkiy tilda bu soʻz tarki bidagi unli yumshoq va choʻziq talaffuz qilingan (ЭСТЯ,I, 507), oʻsha davrlardayoq ö: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 408; Devon, I, 80; DS, 394); oʻzbek tilida bu unlining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: ö:z > öz > oz. Oz soʻzi asli 'tananing ich qismi’ni bildirgan (ЭСТЯ, I, 507), ’taʼkid’ maʼnosi keyinchalik yuzaga kelgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ oʻzl. olm. 1 Egalik qoʻshimchasini ol-gan ot oldidan kelganda, kimsa yoki nar-saning egalik qoʻshimchasidan anglashilgan shaxsga (1-, 2- yoki 3-shaxsga) qarashli ekani ifodalanadi. Bunda shaxs maʼnosi shaxs qoʻshimchasi orqali voqelanadi, ◆ oʻz soʻzi taʼkidlash uchun qoʻllanadi. ◆ Oʻz vatani. Oʻz doʻsting. Oʻz mulkimiz. Oʻz uyim. Oʻz xohishim bilan ruxsat berdim. n ◆ Boy oʻz umrida koʻp-ni koʻrgan.. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Ho-shimjon aka bu bilan oʻz jurʼatsizligini yashirmoqchi ekaniga hammaning imoni komil edi. O. Yoqubov, Bir felyeton qissasi.

2 Egalik qoʻshimchasi bilan kelganda: 1) ish-harakat shu qoʻshimcha bildirgan shaxsga oidligini bildiradi. ◆ Oʻzim soʻradim. Oʻzing soʻra. Oʻzi soʻradi. Bu sheʼrni oʻzim yozdim. Masalani uning oʻzi yechdi. m ◆ Oʻzi toʻgʻradi piyoz, Achisa hamki koʻzi. Yu. Shomansur. ◆ [Ka-romat opa:] Tengini qiz bolaning oʻzi tan-lagani maʼqul-da, xolajon. T. Alimov, Sov-chi. ◆ Oʻzing ishlab topganingga oʻzing ega boʻl-masang! S. Ahmad, Hasrat; 2) 3-sh. shaklida (oʻzi) ish-harakat hech kimning ishtiroki-siz boʻlishi, bajarilishini bildiradi; oʻzicha, oʻzidan-oʻzi. ◆ Devoroʻzi yiqilib tushdi. Mashina oʻzi yurib ketdi. Chiroq oʻzi oʻchib qoldi. sht "Uch-toʻrt kun odamlarning hoja-tini chiqarib yura turay, tuzuk ish oʻzi chi-qib qoladi", degan oʻyda yura berdi. A. Qahhor, Asarlar; 3) soʻroq mazmunli gaplarda taʼkid, kuchaytirish uchun qoʻllanadi (bunda shaxs maʼnosi boʻlmaydi). ◆ Men oʻzi qayerga kelibqoldim?E. Raimov, Ajab qishloq. ◆ Oʻzi nima ishlar boʻlayotibdi? Mirmuhsin, Meʼmor. ◆ Senda uyat, odamgarchilik degan narsa bormi oʻzi? S. Siyoyev, Yorugʻlik.

3 Biron sabab, maqsad bilan emas, shun-chaki. ◆ -Nimaga xafasan? Mana, man sogʻ-salomat qaytdim. -Hech nima, — yerga qarab dedi Unsin, — oʻzim, shunday.. Oybek, Tanlangan asarlar.

4 Oʻziga xos. ◆ Kuzda baliq ovlashning ham oʻz gashti bor. Gazetadan

5 Qaratqich kelishigidagi soʻz bilan qoʻllanib, oʻxshashlikni alohida taʼkid, qayd bilan bildiradi. ◆ Katta oʻgʻli otasi-ning oʻzi. shya Oʻziyam Rohilaginamning oʻzi-da.. E. Raimov, „Ajab qishloq“ .

Oʻz gazi bilan oʻlchamoq q. gaz I. Oʻz yogʻiga oʻzi qovurilmoq q. yogʻ. ◆ O nam oʻz yogʻiga oʻzi qovurilib, kimnidir qargʻadi. T. Alimov, Toʻy qoldi. Oʻz yoʻlida Oʻz ish-faoliyati davomi-da. ◆ Har kim oʻz yoʻlida matonat bilan ku-rashmasa, fojiaga yoʻliqmagan taqdirda ham, yarim yoʻlda qolib ketishi mumkin. S. Karomatov, Oltin qum. Oʻz navbatida Nav-bati bilan, oʻrni bilan (oʻrni kelganda). ◆ Omon koʻp masalalarda Sherali bilan masla-hatlashar, oʻz navbatida Sherali ham nochor qolgan damlarda u bilan suhbatlashib, koʻn-gil chigilini yozardi. S. Karomatov, Oltin qum. Oʻz soʻzli q. soʻzli. Oʻz-oʻzidan ayn. oʻzi-dan-oʻzi. ◆ Panjalarim oʻz-oʻzidan ochilib, zam-bilni toʻq etkizib tashlab yubordi. S. Siyoyev, Yorugʻlik. Oʻzi boʻladimi yoki oʻzi boʻlmaydi Oson emas, osongina amalga oshadigan ish emas. ◆ Maktab zinalaridan chiqa berishning oʻzi boʻladimi? J. Sharipov, Xorazm. Oʻziga kelmoq Es-hushi, holati meʼyoriy holga tushmoq, rostlanmoq. ◆ U, qulogʻiga gap kir-mai, garang bir ahvolda oʻtirganda, birdan qozon boshida koʻtarilgan shov-shuvni eshi-tib, oʻziga keldi. N. Fozilov, Diydor. ◆ Xudo-dodbek Badiadan shapaloq yegach, ancha oʻziga kelib, muloyim boʻlib qoldi. Mirmuhsin, Meʼmor. Oʻziga ursin (yoki kurinsin) Qil-mishi ajrini oʻzi koʻrsin, ajri oʻziga teg-sin. ◆ Kasofating oʻzingga ursin! K. Yashin, Hamza. ◆ Iloho, qilmishlaring, nobakor ish-laring oʻzingga koʻrinsin! K. Yashin, Hamza. Uzida yoʻq Belgining kuchli darajasini bildiradi; nihoyatda, juda ham. ◆ Matchon toʻra oʻzida yoʻq xursand boʻldi. J. Sharipov, Xo-razm. Uzidan ketmoq Es-hushi, meʼyoriy holatini yoʻqotmoq. ◆ U maktubni oʻzining soʻnggi tomchi kuchi bilan oʻqib tamom qil-di-da, yerga yiqilib, oʻzidan ketdi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Oʻzidan-oʻzi 1) sabab-asosi nomaʼlum holda. ◆ Eshik oʻzidan-oʻzi ochi-lib ketdi. m ◆ ..oʻzimdan-oʻzim terlab keta-verdim. X. Toʻxtaboyev, Sariq devni minib; 2) oʻzicha. ◆ Burgut uyga qaytib kirar ekan, oʻzidan-oʻzi kular edi. S. Ahmad, Choʻl burguti. Oʻzingdan qolar ran yoʻq Xammasini oʻzing bilasan, oʻzing tushunasan. ◆ Bularni aytib oʻtirishning nima hojati bor, oʻzingdan qo-lar gap yoʻq. Oʻzini bosmoq q. bosmoq 16. Oʻzi-ni yoʻqotmoq q. yoʻqotmoq.

Ot

oʻz (koʻplik oʻzlar)

Antonimlari

ЎЗ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻz
мест. возвр.
1 сам, сама, само; ◆ (mening) oʻzim я сам; ◆ (sen) oʻzing ты сам; ◆ oʻzing bilasan 1) сам знаешь; 2) твоя воля; ◆ (uning) oʻzi он сам; ◆ Ahmadning oʻzi сам Ахмед; ◆ direktorning oʻzi сам директор; yakka (или yolgʻiz, bir) ◆ oʻzi он один; совершенно один, один, один-одинёшенек; один как перст; ◆ oʻzini bilmay yotmoq лежать в беспамятстве, лежать без сознания; ◆ oʻzini bosmoq (или tiymoq, tutmoq) сдерживать себя; воздерживаться (от чего-л.); ◆ yigit oʻzini tutolmay yigʻlab yubordi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Молодий человек не сдержался и зарыдал; ◆ oʻzini dadil tutmoq уверенно держаться; держать себя уверенно; ◆ oʻzini koʻrsatmoq проявлять себя; показывать себя; ◆ oʻzini yoʻqotib qoʻymoq растеряться; ◆ oʻzini oldirib qoʻymoq сдать, похудеть и побледнеть; потерять здоровье; ◆ oʻzini bilmaslikka olmoq притвориться не знающим; ◆ oʻzini jinnilikka solmoq прикидываться дурачким; ◆ oʻzini soyaga olmoq укрыться в тени; ◆ oʻziga oʻzi qildi он сам навлек на себя беду; ◆ oʻziga kelmoq 1) принимать прежний вид; поправиться; оправиться; ◆ betob xila oʻziga kelib qoldi больной заметно оправился, состояние больного заметно улучшилось; 2) приходить в себя, приходить в чувство (в сознание); очнуться; 3) образумиться; опомниться; ◆ ha baraxalla, ana endi oʻzingga kelding вот молодец, наконец-то ты образумился; ◆ oʻziga olmoq 1) принимать на себя; 2) принимать на свой счёт; принимать близко к сердцу; ◆ oʻzidan ketmoq терять сознание, лишаться чувств, падать в обморок; ◆ oʻziniki qilib olmoq 1) присвоить, прикарманить; 2) освоить; овладеть в совершенстве; ◆ oʻzicha 1) по-своему; 2) про себя; ◆ oʻzi yurar самоходный; ◆ oʻzi yozar самопищущий; ◆ oʻzi xon, koʻlankasi maydon или ◆  iga xon, oʻziga bek погов. он сам царь и бог (что хочет, то и делает); никто ему не указ; ◆ oʻzi yoʻqning koʻzi yoʻq см. ◆ yoʻq 1; oʻzing uchun oʻl, yetim посл. (букв. сирота, ты сам за себя должен постоять) если сам о себе не позаботишься, кто же о тебе будет заботиться; ◆ har kimniki oʻziga, oy koʻrinar koʻziga посл. каждому своё кажется луной; соотв. своё не мыто, да бело; ◆ oʻzingda yoʻq - olamda yoʻq погов. если у тебя нет, то и нигде нет; ◆ oʻzingdan qolar gap yoʻq или ◆  oʻzingdan gap qolmaydi ты сам всё знаешь, тебе можно было бы и не говорить;
2 свой, собственный; ◆ oʻz kitobim моя собственная книга; ◆ oʻz botirligini koʻrsatmoq выказать свою храбрость; ◆ oʻz nutqida в своей речи; ◆ oʻz ixtiyori bilan по собственному желанию, по своей воле, добровольно; ◆ oʻz oyogʻi bilan (букв. своими ногами) сам, добровольно; ◆ oʻz ogʻzi bilan своими (собственными) устами; ◆ oʻz qoʻli bilan своими (собственными) руками; собственноручно; ◆ oʻz boshiga самостоятельно; самовольно; как заблагорассудится; ◆ Koʻramiz deb Koʻkan, qaytib yer boshiga, jahd qilibdi ish qilmoqqa oʻz boshiga (Ѓ. Ѓулом, «Кўкан») Посмотрим, сказал Кукан, и решил, вернувшись на поле, начать вести самостоятельную работу; ◆ har kim oʻz boshiga каждый предоставлен самому себе; каждый действует по-своему; каждый действует, как ему заблагорассудится; ◆ oʻz uyim - oʻlan toʻshagim посл. своя хатка - родная матка; ◆ 

• bu nima oʻzi что это такое?; ◆ oʻzi nima edi u? что это было?, что это за штука?; ◆ oʻzi nima gap в чём дело?, что, собственно, случилось?; ◆ xuddi oʻzi 1) это самое; как раз; ◆ siz qidirgan kitob shu emasmi? - Xuddi oʻzi не эта ли книга, которую вы искали? - Эта самая; 2) точь-в-точь; как вылитый; ◆ oʻgʻli xuddi otasining oʻzi сын - точная копия отца; ◆ shuning oʻzi kifoya этого достаточно; ◆ oʻsha kunning oʻzida в тот же день; ◆ bu - urushning oʻzi это - настоящая война; ◆ oti bor, oʻzi yoʻq есть одно название; существует только номинально; ◆ oʻziga toʻq (или bahuzur, tuzuk) он живёт в достатке, он живёт зажиточно; ◆ oʻz ixtiyori или ◆  ixtiyor oʻzida воля его; как ему угодно; ◆ oʻzim так, так просто; nega kelding? - Oʻzim зачем ты пришёл? - Так; ◆ oʻz soʻzli упрямый, своенравный, не терпящий возражений; ◆ oʻzida yoʻq xursand вне себя от радости; ◆ har kim oʻzim deydi каждый думает о своём благополучии.