oʻlan

Oʻzbekcha (uz)

oʻlan I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-lan

Etimologiyasi

OʻLAN ’oʻsib turgan oʻt’, ’koʻkat’. Oʻ l a n l a r orasidagi soʻhmohdan yurib ketdik. Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’namlik’ maʼnosini anglatgan öl otiga (ДС, 383) —i qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan feʼldan (Devon, III, 272) —ŋ qoʻshimchasi bilan yasalgan, soʻngra i unlisi yo unlisiga almashgan (ДС, 383); oʻzbek tilida ŋ undoshi n undoshiga almashgan, ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: (öl- + i = öli-) + ŋ = öliŋ > ölyoŋ > ölyon > olyon. Bu soʻz asli ’nam’ maʼnosini bildirgan boʻlib, ’nami bor oʻt’ maʼnosi keyin oʻsib chiqqan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

ayn. oʻt II. ◆ Koʻm-koʻk oʻlanlar va ularning orasidan ilon izi boʻlib, quyoshning nurida kumush tasmaday yarqirab turgan ariq va ariqchalar koʻrinib turadi. A. Qahhor, Sarob. ◆ Yengilgina esgan shamol dimoqqa turli oʻlan islarini keltirib urar edi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

oʻlan II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-lan

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Xalq ogʻzaki ijodida, odatda toʻy, gap-gashtak va shu kabilarda ijro etiladigan ashula, qoʻshiq. ◆ Oʻlan aytmoq. n ◆ Qora-qora qoʻzilar Qoʻyni boshlar, yor-yor. Qalam qoshli yangalar Oʻlan boshlar, yor-yor. M. Alaviya. ◆ Shoʻx-shoʻx parvoz etar oʻlan ovozi, Baxshining qoʻ-bizi, sozanda sozi. S. Joʻra. ◆ Tengdoshlar qoʻ-shigʻi — doʻstlik oʻlani Quyosh yoʻllarida ket-sin jaranglab. S. Akbariy.

Antonimlari

ЎЛАН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻlan I
трава, ◆ oʻz uyim - oʻlan toʻshagim посл. (букв. свой дом, да травяной матрац) соотв. своя хатка - родная матка.

oʻlan II
«улан» (песня, обычно свадебная); ◆ oʻlan ovozi звуки песни; ◆ oʻlan aytmoq петь песню.