oʻpka

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻp-ka

Etimologiyasi

OʻPKA ’nafas olish aʼzosi’. Kasalning oʻ p k a -s i hattiq shamollagan ekan. Bu ot qadimgi turkiy tildagi ’ich tomonga tort-’ maʼnosini anglatgan öp-feʼlidan (Devon, I, 176) -kä qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 641); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: öp- + kä = öpkä > opkä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 anat. Odam va quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlarning koʻkrak qafasi ichiga joylashgan bir juft, konus shaklidagi nafas olish aʼzosi. ◆ Oʻpka ka-salligi, Oʻpkaning yalligʻlanishi. n ◆ Oʻpkasi-ga havo toʻldi, koʻzlari ham yorishib ketdi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Kuzning yoqimsiz shamoli oʻpkani qichitib, yoʻtalni qista-tar.. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

Oʻpkasi yoʻq Oʻta hovliqma, fikr-mulo-haza bilan ish yuritmaydigan. ◆ Ishqilib, yurtimiz ishi mana bunday oʻz qadrini bil-magan, oʻpkasi yoʻq toyloqchalarga qolma-sin-da.. Mirmuhsin, Supurgiga sajda. Oʻp-kasi koʻrinmoq Biror narsa dardida nihoyat darajaga yetganlik, juda holdan toygan-likni bildiruvchi ibora. ◆ Malikaxon desa, oʻpkangiz koʻrinadigan boʻlibdi-yu, sir boy bermaganingizga oʻlaymi?! F. Zohid, Oshiqva maʼshuq. ◆ Bir tirnoq koʻrsam, deb oh ursa, oʻpkasi koʻrinadi. K. Yashin, Hamza. Oʻpkasi (ogʻziga) tiqilmoq Nihoyatda hayajonli, hov-liqqan, hatgo gap-soʻz aytish qiyin boʻlgan holatga tushmoq. ◆ Hovliqqanimdan halloslab, oʻpkam tiqilib qolgan ekan, buvim jon holatda divandan turib ketdi. H. Nazir, Yonar daryo. ◆ -Tinch/shk emas, — dedim oʻpkam ogʻzimga tiqilib. X. Toʻxtaboyev, Shirin qo-vunlar mamlakati. Oʻpkasi toʻlmoq Yigʻlash darajasiga kelmoq, yigʻisi tomogʻiga kel-moq. ◆ Cholning tovushi oʻzgardi, oʻpkasi toʻldi shekilli, birpas tek qolib, keyin gapirdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . [Tohir]

Negadir oʻpkasi toʻlib, koʻziga yosh keldi. P. Qodirov, Yulduzli tunlar. ◆ -Azizim Hayotim, nima boʻldi ? — dedi Gʻulomjon oʻpkasi toʻlib. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Oʻpkasi shishmoq q. shishmoq. ◆ Barchasi charchadi, oʻpkasi shishdi. "Bahrom va Gulandom" . Oʻpkasini bosmoq Hovliqish, ja\l kabidan oʻzini tiymoq. ◆ U kuli bir enlik sigaretini jahl bilan chertiv tashladi-yu, oʻpkasini bosibroq davom etdi. S. Siyoyev, Yorugʻlik. ◆ Koʻzingni shira bosmasin, akasi, oʻpkangni bosib olgin-u aq-lingga rivoj ber. J. Abdullaxonov, Xona-don. ◆ Hoʻ, sal oʻpkangizni bosib oling, tinch-likmi oʻzi? "Mushtum". Oʻpkasini tutolmas-lik Yigʻini tiya olmaslik holatiga kelmoq. ◆ Normat ham oʻpkasini tutolmadi, ammo [ona] bagʻridan chiqib, safga borib qoʻshildi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ -Otangdan soʻra, bolam, — deya oʻpkasini tutolmay yigʻlab yubordi Jahonbuvi. K. Yashin, Hamza. Oʻpkasini qoʻltiqlamoq Hovliqmoq, biror narsa dar-dida holdan ketar darajada yurmoq. ◆ Shu payt kuyov stol ostidan emaklab oʻtdi-yu, oʻpkasini qoʻltiqlagancha quyon boʻldi. "Mushtum". ◆ Isqirt boʻlib, laqillab yuramanmi, de-dim-da, orqamdan oʻpkasini qoʻltiqlab yurgan Maxzumovga turmushga chiqib oldim. Gʻay-ratiy, Dovdirash.

2 s. t. koʻchma Oʻzini bosolmaydigan, hov-liqma shaxslarga nisbatan, odatda, ularning ismiga qoʻshib (tirkab) ishlatiladi. ◆ Jumaboy oʻpkadan har baloni kutsa boʻladi. Agar oʻpkaligi qoʻzib, kamar bilan.. Suyar-qulning miyasiga solib qolsa bormi.. A. Koʻ-chimov, Halqa.

3 Hayvonlarning shu aʼzosi (ovqat si-fatida). ◆ Uzoqdagi quyruqdan yaqindagi (ol-dingdagi) oʻpka yaxshi. Maqol.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻp-ka

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II Oʻziga nisbatan boʻlgan no-maqbul ish, xatti-harakat va sh. k. dan ran-jish holati, xafalik va uni bildiruvchi gap-soʻz; gina. ◆ Teshaboyning yuragida bosh koʻtargan gumon devi Toʻraxonning.. oʻpka-laridan keyin yota qoldi. M. Ismoiliy, Far-gʻona t. o. ◆ Lolaxon qoʻlidagi bulka va shokolad oʻrogʻlik qogʻozni avaylab skameykaga qoʻyarkan, oʻpka va erkalanish aralash Alijon-ga qaradi. H. Nuʼmon, Fasllar.

Oʻpka qilmoq ayn. oʻpkalamoq. ◆ -Shuncha yillardan beri, nima boʻldi, deb yoʻqlama-dingiz! — dedi oʻpka qilib. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. ◆ Ona oʻgʻlining toʻyiga ham kel-magan edi, nevarasini koʻrgani ham.. Araz qilib, oʻpka qilib yuribdi chamasi. J. Abdullaxonov, Xonadon.

Antonimlari

ЎПКА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻpka I
анат. лёгкое, лёгкие; // лёгочный; ◆ oʻng oʻpka правое лёгкое; ◆ oʻpka kasalligi заболевание лёгких; лёгочная болезнь; ◆ uzoqdagi quyruqdan yaqindagi oʻpka yaxshi посл. см. ◆  yaqindagi; * oʻpkasi toʻldi у него слёзы подступили к горлу; ◆ oʻpkasi toʻlib (или ◆  oʻpkasini bosolmay ) yigʻlamoq плакать, не будучи в силах сдержать себя, плакать навзрыд, рыдать; ◆ oʻpkasini bosmoq сдерживать себя; ◆ oʻpkasini qoʻltiqlab chopmok (букв. бежать, взяв лёгкие под мышки) бежать, сломя голову; ◆ yoʻtala berib oʻpkasi tushdi (букв. он так сильно кашлял, что у него чуть лёгкие не вывалились) он надрывно кашлял; ◆ oʻpkasi yoʻq (или ◆  oʻpkasini qoʻltiqlagan ) odam (букв. человек, у которого нет лёгких) 1) взбалмошный (суматошный) человек; 2) бахвал.

oʻpka II
упрёк, укор, обида; ◆ oʻpka qilmoq 1) упрекать, укорять; обижаться; ◆ mendan oʻpka qilma не обижайся на меня; не упрекай меня; ◆ oʻpka qilib (или bilan) с укоризной, укоризненно; 2) пенять.