qiyqirmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qiy-qir-moq

Etimologiyasi

QIYQIR— 'tomoqdan betartib qatgiq ovoz chi-qar—', ' qichqir-'. Xalh kuladi, olhishlaydi, h i y -h i r a d i (T.Obidov). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl qïqïr— tarzida talaffuz qilingan (ДС, 445), ayni vaqtda qïyqïr-shakli ham mavjudligiga ishora qilingan (ДС, 442). Mahmud Koshgʻariy lugʻatidagi urï qïqï juft soʻzidan (Devon, III, 247) koʻrinib turibdiki, qadimgi turkiy tilda qïqï oti mavjud boʻlib, qïq tovushga taqlid soʻ— zidan — ï qoʻshimchasi bilan yasalgan. Oʻzbek tilidagi qiyqillä— feʼli esa qiyq tovushga taqlid soʻzidan —illä qoʻshimchasi bilan yasalgan. Demak, bu tovushga taqlid soʻzining qïq va qiyq shakllari mavjud, tahlil qilinayotgan feʼl goʻyo qadimgi turkiy tilda qïq shak— lidan, oʻzbek tilida esa qïyq shaklidan — (ï)r qushim-chasi bilan yasalgan; keyinchalik ï unlilarining qat-tiqlik belgisi yoʻqolgan: qïq + ïr = qïqïr- > qiqir—; qïyq + ïr = qïyqïr— > qiyqir—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Tomoqdan qattiq, baland ovoz chiqarmoq, hayqirmoq, qichqir-moq. ◆ Xalq kuladi, olqishlaydi, qiyqiradi. T. Obidov, „Yusufjon qiziq“ . Zargarov qiy-qirib kuldi, chapak chaldi va bunga ham qa-noat qilmay, oʻrnidan turib, oʻyinga tushdi. A. Qahhor, Ogʻriq tishlar. ◆ Ishdan qaytgan chogʻimda Qiyqiradi oʻgʻilcham. Yo. Mirzo .

2 ayn. qiyqillamoq.

Antonimlari

ҚИЙҚИРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qiyqirmoq
кричать, вопить; шуметь; Qori qiyqiribuning yelkasiga osildi (А. Ќаћћор, «Ќўшчинор») Кары с криком повис у него на плече; bolalar qiyqirib bir-birini quvlasha ketdi дети с криками погнались друг за другом.