Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qi-zi-moq

Aytilishi

Etimologiyasi

QIZI- 'isib, kuydiradigan holatga yet-\ 'haro-rati koʻtaril-'. .. qar bir choʻyan choʻmichni koʻtargan sari qip—qizil misday q i z i b k ye t a d i kishi (Oybek). Bu soʻz qadimgi turkiy tidadgi qïz- feʼli — ning 'harorati koʻtaril—' maʼnosidan kuchaytirish maʼ-nosini ifodalovchi —ï qoʻshimchasi bilan hosil qilin-gan (КРС, 477); keyinchalik ï unlilarining qatgiqlik belgisi yoʻqolgan: qïz— + ï = qïzï— > qizi—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Harorati koʻtarilmoq, baland boʻlmoq; isimoq (asosan havo haro-rati haqida). ◆ Havo nihoyatda qizigan, otlar halloslab terlar.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Ertalabdanoq kun qiziy boillaydi-da, chosh-gohga borganda quyoshdan olov yomgʻiri yogʻila-di. H. Gʻulom, „Binafsha atri“ .

2 Biror narsa (olov va b.) taʼsirida tana harorati oshmoq, koʻtarilmoq (jism, tana haqida). ◆ Badani qizidi. Tandir qizidi. Temir qizidi. yat ◆ Otabekning manglayida turgan qoʻli qizib ketib, ikkinchi qoʻlini almashtirishga majbur boʻldi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Hamma yoq qum, qizib, yonib yotgan qum.. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

3 ayn. qizishmoq. ◆ [Sodiq:] Qizib ketgan ekanman, qarang, mingboshini ham choʻzil-tirmoqchi edim-u, biroq orqadan kelib, qoʻ-limni bogʻlaganlarini bilib qoldim. N. Safarov, „Uygʻonish“ .

4 koʻchma Qizgʻin tus olmoq. ◆ Suhbat qizi-di. Munozara qizidi. n ◆ U sahna chekkasiga surib qoʻyilgan parda oldiga borganida, konsert qizib ketgan edi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Bu kun chorshanba boʻl-ganidan bozor ayniqsa qizigan. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ . ◆ Ish qizib ketgan paytda qishloq to-mondan koʻchani changitib kelayotgan mashina koʻrindi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ . ◆ Hozir ovning avji qizigan payti, koʻlda oʻrdak, qashqaldoq koʻp. J. Sharipov, „Xorazm“ .

Boshi qizidi 1) boshi qon tepgandek ogʻirlashdi. ◆ Qoratoy bir oz oʻylanib, boshi qizigan kabi, doʻppisini kursiga olib qoʻydi. Oybek, „Tanlangan asarlar; 2) kayfdan, mastlikdan boshi ogʻirlashgan holga tushdi“ . ◆ Qodirning salomatligiga.. bir necha marta qadah koʻtarildi. Qodirning boshi qizib ketdi. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ . Ichi qi-zimoq ain. ichi pishmoq q. ich. ◆ Sentyabr kelishini kutib, ichi qizib ketyapti Tosh-bibining. Gazetadan . Qulogʻi qizimoq s. t. Goʻyo quloqning bir oz qizishi kimsa haqida biror ran boʻlayotganidan (boʻlganidan) bel-gi, xabar berishini qayd etuvchi ibora. ◆ Sen haqingda ham koʻp gaplar boʻldi, rosa qulo-gʻing qizigandir. yaya ◆ Oʻzi yoʻqlarning ham qu-logʻi qizib turarmish. S. Karomatov, „Oltin qum“ .

Sinonimlari

Antonimlari

ҚИЗИМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qizimoq
1 накаляться, раскаляться; dazmol qizidi утюг накалился; kuyning issigʻidan tom tunukasi qizib ketdi от зноя железо крыши раскалилось; yogʻ qizidi масло накалилось; kun qizidi стало жарко; yuzim qizib ketyapti у меня лицо горит;
2 перен. разгораться, оживляться; кипеть; oʻyin-kulgi qizib ketdi веселье разгорелось; ish qizidi работа закипела; suhbat qizidi разговор оживился; hozir ovning qizigan найти сейчас охота в разгаре;
3 перен. разгорячаться, возбуждаться; ichi qizib ketdi 1) он позавидовал, ему стало завидно; 2) ему стало скучно.

qizimoq