qul

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qul

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. tar. Ekspluatatorlik jamiyatining ilk davrlarida xususiy mulk, mol qatori olib-sotilgan, butunlay xoʻjayinga qaram boʻlgan, hech qanday haq-huquq va molu mulkka ega boʻlmagan xizmatkor. ◆ Oyjamol, mana bu yer qul bozori boʻlgan, — Sherniyoz sandiqsozlik doʻkoni qarshisidagi maydonchani koʻrsatdi. J. Sharipov, „Xorazm.“ ◆ Xafa boʻlmang, biz haq olmasdan ham ishlaymiz. Axir biz qulmizku, haq talab qilishga haddimiz bormi?! Mirmuhsin, „Meʼmor.“

2. Umuman, sinfiy jamiyatda ekspluatatsiya hamda siyosiy-iqtisodiy qaramlik asoratida har qanday huquqdan mahrum boʻlgan, eziluvchi kishi. ◆ Qizlar bunda choʻri, tul edi, Yigitlar xoʻr, gado, qul edi. E. Rahim.

3. koʻchma salb. Kimsaga koʻr-koʻrona xizmat qiluvchi, boʻysunuvchi; itoatgoʻy, malay, xizmatkor. ◆ Mashi, — dedi Fazliddin, — lekin shunday yaxshi qulni ular bizga berishmas, deyman. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ Bizning Qamishkapada koʻpchilik ayollar hali ham "toʻrt devor" ichida erlariga qul boʻlib kelmoqdalar, — dedi Gulsum. P. Tursun, „Oʻqituvchi.“

4. koʻchma Biror kimsaga, yoki narsaga qattiq berilgan, dardi va xayoli oʻshanda boʻlgan kishi, uning fidoyisi. ◆ Yaxshi gapning quliman. Oʻz qarashlarining quli. ◆ Sen ham ot quliga oʻxshaysan. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ ..oramizda Mirhaydar degan kecha-kunduz faqat ovqatni oʻylaydigan, qornining quli boʻlib qolgan.. bir yigit bor edi. O. Yoqubov, „Izlayman.“ ◆ Manguga qolay, deya shuhrat quli Iskandar Yuksak toqqa oʻzining suratini solibdi. A. Oripov, „Yurtim shamoli.“

5. Banda. ◆ Xudo xabar olsin jami qulidan.. "Hasanxon". ◆ Yo xudo, bu gunohkor oʻgʻlimga oʻzing tavfiq ber va men qulingni kechir. Oybek, „Nur qidirib.“

(Xudo) ol qulim deb (yoki desa) Xudo qoʻllab-quvvatlasa. ◆ Ollohning dargohi keng. Ol qulim, deb zora hazrat oliylarining koʻngliga muruvvat solsa, ruxsat boʻlgʻay. S. Siyoyev, „Yorugʻlik.“

Quling oʻrgilsin Juda yaxshi, juda soz, ajoyib, qoyilmaqom. ◆ Quling oʻrgilsin joy. Quling oʻrgilsin jonon. ◆ Bunaqa quling oʻrgilsin shoʻrvani uyda keliningiz ham qilib bergan emas, xolajon! O. Yoqubov, „Bahor kunlaridan birida.“

Antonimlari

ҚУЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

qul

Ruscha _ru

qul
прям. и перен. раб; ◆ qul qilmoq порабощать, закабалять; ◆ qariyalar yaxshi gapning quli (букв. старики - рабы хорошего слова) т. е. старикам кроме хорошего обхождения, ничего не нужно; qornining quli раб своего чрева; ◆ 

• quling oʻrgilsin прекрасный, прелестный, восхитительный; чудесный, замечательный.