quyuq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qu-yuq

Etimologiyasi

QUYUQ ' suyuq qismi nisbatan oz'. Baʼzi kunlari q u yu q qaymoq bilan nonushta qilamiz. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglattan bu sifat asli qoy- yoki qoyï- || qoyu- feʼlidan —(u)gʻ qoʻshim-chasi bilan yasalgan (ДС, 453); quyugʻ soʻzini quyul- soʻzi bilan qiyoslash buni ochiq koʻrsatadi; lekin qadimgi turkiy til aks ettirilgan manbalarda bunday feʼl keltirilmagan. Qadimgi turkiy tildayoq bu soʻz tarki — bidagi o unlisi u unlisiga almashgan (bunday almashuv quyul- soʻzida ham oʻz aksini topgan: DS, 453); oʻzbek tilida soʻz oxiridagi gʻ undoshi q undoshiga almashgan: qoy- + ugʻ = qoyugʻ > quyugʻ > quyuq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Suyuq qismi, suvi nisbatan oz boʻlgan; quyulgan holatli. ◆ Quyuq qorishma.

Quyuq kiyom, yash Qilich chopgan chekkadan Quyuk kon sirtga otar. Gʻ. Gʻulom.

2 Tarkibidagi asosiy modsa nisbatan koʻp. ◆ Quyuq choy. Quyuq sut. Quyuk kaymoq.

3 Toʻq; toʻqqa moyil (rang-tus haqida). Begimxon gʻoʻzadan boshini koʻtarib, kuyuk oʻsmali koshlarini chimirib, bobillab berdi. I. Rahim, Chin muhabbat. Elmurodning yuziga kuyuq qizillik yugurdi. P. Tursun, Oʻqituvchi. Chaylaning tepasida Temirqoziq yulduzi kuyuk koʻkka boʻyalgan chiroyli kapalakday kapot qokardi. S. Anorboyev, Oqsoy.

4 Bir-biriga yaqin joylashgan; qalin, zich. ◆ Quyuq qamishzor. Quyuk soya. Barglari Kuyuq qayragʻoch. Quyuq qora kosh. yat May-naning.. kuyuk kipriklari ostidagi oʻtkir qora koʻzlari navkarni elitib koʻygan edi. Sh. Toshmatov, „Erk qushi“ . Yuz kadamcha na-riga.. sargʻaygan kuk>K oʻt ustiga yotqizdi. Oybek, Quyosh qoraymas.

5 koʻchma Toʻkin-sochin, moʻl, serob. ◆ Quyuq dasturxon. Quyuk ziyofat. Kuyuk mehmon qshg-moq. m [Afandi] Sovgʻani xonga manzur kilib, kuyuk inʼom olib, oʻrdadan chiqib ketdi. "Latifalar". Kampir kuyovini hamisha shun-doq kuyuq kutar ekanmi, ketidan dimlan-gan joʻja, osh keldi. S. Nurov, Narvoy.

6 Koʻp miqdorda bir yerga toʻplanib, zichlashib, qalin qatlam hosil qilgan, zich, qalin holatli. Quyuk tuman. Kuyuk tutun. n Uy ichini kuyuk qorongʻilik bosdi. Tash-qarida shamol gʻuvullaydi. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Ular kechki kuyoshning quyuq yogʻdusi ostida jimirlagan kishlokko kirib keli-shar edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

7 Mazmun, mohiyat jihatidan toʻla darajali (oʻzaro muomala, munosabatdagi xatti-harakat, holat haqida). Kuyuq suhbat. Kuyuk salom-alik. yat Dadamat aka Ahmadni eshikkacha kuzatib chiqdi. Kuyuk xayrlashdi. F. Musajonov, Himmat. Uydan kelgan xat-da ham kuyuk duoi salom. Shuhrat, Shinelli yillar. Vaʼdani kuyuk kilib, baʼzi kassob-lardan bir necha dinor qarzga ham ilindi. Oybek, Navoiy.

8 koʻchma Mazmun, diqqat-eʼtibor va sh.k. jihatdan ahamiyatli boʻlgan. U [Hoshimjon] "keyingi soʻzga chiqkanlar, albatta, mening tarafimni oladi", deb oʻylagan edi. Yoʻk, gapning kuyugʻi keyin chiqdi. S. Ahmad, Kadr-don dalalar. ◆ A. Qahhor ortshcha soʻz va ibo-ralar ishlatmaslikka, asar tilini quyuq, maʼnoli q il ishga intilgan. "UTA" .

Antonimlari

ҚУЮҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

quyuq
1 густой; ◆ quyuq qiyom густая патока; ◆ quyuq tuman густой туман; ◆ Xolmurodning yuziga quyuq qizillik yugurdi (П. Турсун, «Ўќитувчи») Густой румянец запылал на лице Халмурада;
2 крепкий, насыщенный; ◆ quyuq choy крепкий чай; ◆ quyuq eritma крепкий (насыщенный) раствор;
3 густой, частый; ◆ quyuq barglar густая листва; ◆ quyuq qoshli с густыми бровями;
4 второе блюдо (в противоположность первому блюду, жидкой пище); ◆ quyuq-suyuq tortmoq (букв. угощать жидким и густым) угощать первым и вторым;
5 перен. обильный, щедрый; // обильно, щедро; ◆ quyuq sovgʻa щедрый подарок; ◆ quyuq salom большой привет, низкий поклон; ◆ vaʼdani quyuq qilmoq наобещать с три короба, щедро раздавать обещания; ◆ 

• quyuq suhbat тёплая беседа; ◆ quyuq koʻrishmoq сердечно приветствовать друг друга.