shaloq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

sha-loq

Etimologiyasi

SHALOQ 'qismlari koʻp ishlatilganidan yeyilib ketgan', 'buzuq¹. Chirohni topdi, uni yohib, kichkina sh a l o h xontaxta ustiga hoʻydi (Oybek). Bu sifat qadimgi turkiy tildagi ' boʻshashgan' maʼnosini ang — latuvchi shal—shul soʻzidan (Devon, I, 324) eski oʻzbek tilida —a qoʻshimchasi bilan yasalgan feʼlga —Q qoʻshim— chasini qoʻshib yasalgan (КРС, 898); keyinchalik birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a

unlisi â unlisiga almashgan: (shal + a = shala—) + q = shalaq > shälâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

s. t. 1 Qismlari eskirib, boʻshashib, futurdan ketgan; buzuq. ◆ Shaloq arava. Shaloq mashina. ◆ Chiroqni topdi, uni yoqib, kichkina shaloq xontaxta ustiga qoʻydi. Oybek, „Ulugʻ yoʻl.“

2 koʻchma Holdan toygan, charchagan; ezilgan. ◆ Aʼzoyi badanim goʻyo birov kaltaklab tashlagandek shaloq. "Mushtum".

3 Axloqi buzuq, bezori. ◆ Shaloq odam. Shaloq xotin. ◆ -Xafa boʻlmang, singlim, — yupatdi mudira. — Unaqa shaloq erning boridan yoʻgʻi! S. Anorboyev, „Mehr.“

4 Axloq doirasidan tashqari; axloqsiz, uyatli, buzuq. ◆ Boqi aka eng shaloq soʻzlar bilan soʻkingancha, Haydarga tashlandi. A. Koʻchimov, „Halqa.“ ◆ Bir toʻda odamlar bir dasta aksiyani changallaganlaricha, u yoq-bu yoqqa chopishar.. bir-birlarini shaloq gaplar bilan soʻkishar, ovozlari boʻgʻilguncha baqirishardi. Yo. Xaimov, M. Rahmonov, „ Hayot-mamot.“ ◆ U bolaligidan boshlab shaloq yurishlar haqida koʻp eshitgan.. P. Qodirov, „Uch ildiz.“

Shalogʻi chiqqan ayn. shaloq 1. ◆ Shalogʻi chiqqan etik. ◆ -Redaktor shalogʻi chiqib ketgan eski "Moskvich"ini beradigan, men kallayi saharlab Jarquduqqa joʻnaydigan boʻldim, — dedi Uchqun. O. Yoqubov, „Bir felyeton qissasi.“

Ogʻzi shaloq Uyatli, behayo iboralarni tilga oladigan; tap tortmay soʻkinaveradigan. ◆ Uning ogʻzi shunaqa shaloq, bodi kirib, shodi chiqaveradi. O. Husanov, „Toshga suv sepsang.“

Ogʻzini shaloq qilmoq Shaloq soʻzlarni aytmoq, uyat, behayo soʻzlar bilan soʻkinmoq. ◆ Lekin narigisi kassadan kelgandan beri ogʻzini shaloq qilib soʻkingani-soʻkingan. A. Muxtor, „Tugʻilish.“

Antonimlari

ШАЛОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

shaloq

Ruscha _ru

shaloq
разг.
1 расшатанный, разболтанный; ◆ shaloq arava расшатанная арба;
2 истрёпанный, растрёпанный; изношенный; ◆ shaloq kitob растрёпанная книга;
3 усталый, переутомлённый; разбитый; ◆ Yoʻl yuraverib shaloq boʻlib ketdik («Муштум») Мы ходили, ходили и выбились из сил; shalogʻi chiqdi 1) расшатался, разболтался (о чем-л.); 2) истрепался (о чем-л.); 3) он переутомился (физически);
4 перен. неодобр. распущенный, развращённый; // развратник; ◆ shaloq odam развратный человек; ◆ ogʻzi shaloq матерщинник.