tegirmon

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

te-gir-mon

Etimologiyasi

TEGIRMON 'gʻallani un qilib, sholini oqlab gu— RUch Qiln⁶ beradigan qurilma'. Soy boʻyida behisob daraxtlar orasiga koʻmilgan tegirmon guvul-lar edi (Abdulla Qaqqor). Bu ot qadimgi turkiy tilda ailan—' maʼnosini anglatgan tegir- feʼlidan (Devon,

go™ ^{taGIrMYA ne}Ch) ^-män Qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, 177; Devon, I, 350); oʻzbek tilida uchinchi bugʻindagi ä unlisi â unlisiga almashgan: tegir— + män = tegirmän > tegirmân.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Gʻallani, donni yanchib un qilish uchun moslangan, maxsus qismlardan iborat, suv, shamol, elektr energiyasi va sh.k. kuchi bilan ishlaydigan qurilma. ◆ Suv tegirmon. Shamol tegirmon. Tegirmon toshi. Tegirmonga don olib bormoq. n ◆ Soy boʻyida behisob daraxtlar orasiga koʻmilgan tegirmon guvu.iar edi. A. Qahhor, „Asror bobo“ . ◆ Irmoqlar anhorlarga qoʻshilib, tegirmon, objuvozlarni harakatga keltiradi. J. Ab-dullaxonov, „Oriyat“ .

2 Shunday qurilma joylashgan bino, joy. ◆ Menga qara, chopib tegirmonga borib kel! Ozgina bugʻdoyga un alishib kelasan. S. Siyoyev,

Yorugʻlik. ◆ Tegirmon Shoʻxsoyning boʻyida joy-lashgan edi. A. Qahhor, „Asror bobo“ .

Bir tegirmon suv Bir tegirmonni yur-gizishga yetarli suv. ◆ Ilgari kanal toʻgʻrisi-da gap boʻlganda, Sidiqjon uni biron tegirmon suv eltadigan ariq deb oʻylagan edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Boshida tegirmon toshi yurgizmoq Juda qattiq qiy-namoq, azob bermoq, jabr-zulm oʻtkazmoq. ◆ ..etlarimni nishtar bilan tilsinlar.. bo-shimda tegirmon toshi yurgizsinlar! Men siz-dan ajralmayman! Hamza, „Boy ila xizmat-chi“ . Tegirmon boshi Tegirmon joylashgan joy. ◆ Haydar ota shu oʻy bilan tegirmon boshiga yetganini ham bilmay qoldi. A. Qahhor, „Asror bobo“ . Tegirmon navbati bilan Har qanday ishning oʻz muddati, bunda har kim-ning navbat bilan keladigan tartib oʻrni bor (boʻladi), degan maʼnoli ibora. ◆ Nega shoshasiz, tegirmon ham navbati bilan. Tegirmon toshi Tegirmonda donni ezib may-dalash, un qilish uchun ishlatiladigan, maxsus tayyorlangan tosh. ◆ ..bir oʻgʻil bilan yerga mixlanib oʻtiraverish, tegirmon toshidek, uni kun sayin ezib yuborardi. D. Nuriy, „Os-mon ustuni“ . Tegirmon qilmoq (yoki tortmoq) Donni tegirmonda un qilmoq. ◆ Otamning doʻsti Mahkamboy aka tegirmon qildirib qoʻygan chaksa zogʻora unni orqalab, orqamga qaytdim. S. Abdulla, „Yoshlik yillarim“ . Tegirmonga tushsa, butun chiqadi Har qanday noqulay, yomon holatdan qutulishning yoʻli-ni topadigan, uddaburon maʼnoli ibora. ◆ Tinchlan, qizim.. u keladi. Keladigan vaqt boʻpqoldi. Otamurod — tegirmonga tushsa, butun chiqadigan yigit. M. Mansurov, „Yombi“ . Tegirmoniga suv quymoq Kimsaning biror ish-faoliyatiga (odatda, salbiy deb qara-luvchi ishiga) koʻmaklashmoq, unga kuch ber-moq. ◆ Nahotki doʻst bilan dushmanni ajra-tolmaysiz. Nahotki muttahamlarning tegirmoniga suv quyganingizni sezmasangiz! Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ .

Antonimlari

ТЕГИРМОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tegirmon
мельница; // мельничный; ◆ shamol tegirmon ветряная мельница; ◆ suv tegirmon водяная мельница; ◆ tegirmon toshi мельничный жёрнов, ◆ tegirmon parraklari мельничные колёса; ◆ bir tegirmon suv поток воды (в арыке, канале), достаточный для приведения в движение мельницы; ◆ tegirmon qilmoq (или tortmoq) молоть муку на мельнице; ◆ 

• birovning tegirmoniga suv qoʻymoq лить воду на чью-либо мельницу; ◆ boshingda tegirmon toshi yurgizayotirmanmi? (букв. разве я кручу мельничный жёрнов на твоей голове?) разве я мучаю тебя?