tortmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tort-moq

Etimologiyasi

TORT— 'oʻziga tomon sur>—'. Anzirat kampir.. Bashoratning yoniga kelib, uning boshini koʻkragiga t o r t d i (Asqad Muxtor). Qadimgi turkiy tilda ham ngunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli 'ajrat—’ maʼno — sini anglatgan tar- feʼlidan (Devon, III, 196) kuchay-tirish maʼnosini ifodalovchi -(ï)t qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ДС, 537); keyinroq ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilinmay qoʻygan (Devon, III, 431; DS, 538); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: tar- + ït = tarït- > tart— > târt—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

I Biror yeridan ushlab, tutib, oʻziga tomon surmoq yoki surishga harakat qilmoq. ◆ Eshikni tortib ochmoq. Qoʻlidan tortib turgʻizib qoʻymoq. n ◆ Si-diqjon tutning ostida otning boshini tortib: - Tut yemaymizmi? — dedi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Anzirat kampir kuti oʻchib, oʻrnidan turdi, Bashoratning yoniga kelib, uning boshini koʻkragiga tortdi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . [Gavhar

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Talʼat bilan yuzma-yuz turgan Mansurning koʻlidan ushlab tortdi.. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Burnidan tortsa yiqilguday q. burun. Dorga tortmoq Dorga osmoq. ◆ Olib kelib, dor-ga tortib oʻldirib.. "Yusuf va Ahmad" . Yoʻl tortmoq Yoʻl yurmoq, yoʻlda davom etmoq. ◆ Ot oʻynatib yoʻl tortdi. Yakka duishanning yoʻli-ga. "Gulshanbogʻ" . Oyogʻi tortmaslik Biror yerga borishga dili roʻyxush bermaslik. ◆ Oʻrganma-gan yerga borishga oyogʻim tortmadi. Biroq ayam xafa boʻlmasin, deb aytolmadim. S. Siyoyev, „Yoruglik“ . Oyogʻidan tortmoq Biror noxush ish-holatga jalb etmoq, duchor qilmoq. ◆ Nechun bir-birining koʻziga choʻp solur, bir-birining oyogʻidan tortur, vaqti kelsa, bir-birining boʻgʻziga panja urmoqdan toymas. S. Siyoyev, „Avaz“ . Oyogʻini tortmoq Bormaydigan, kel-maydigan (umuman, qatnamaydigan) boʻlmoq, qadamini uzmoq. ◆ U komalgan kundan beri oyogʻini tortgan, hatto koʻchib ketganlar ham keldi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .

2 Orqasiga tirkalgan, qoʻshilgan va sh.k. holatdagi narsani kuch bilan olgʻa yurgiz-moq, yurgizib olib bormoq. ◆ ..teplovoz soʻng-gi marta kichqirib, sostavni tortib ketdi. H. Gʻulom, „Feruza“ . ◆ Hoʻkiz kallasini egib, omochni tortishga urinar, qoʻshchi esa hadeb qistardi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Kichkinagina mashinasini tortib yurgan bola Muhiddinni oʻziga jalb qildi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ .

Aravangni tort q. arava. Qoʻshin (yoki lashkar, askar) tortmoq. Qoʻshin (lashkar, askar) bilan yurish qilmoq, bosib bormoq. ◆ Lashkar tortib yurish qnlsa, Oʻnin koʻzlab, birin sanchar. "Gulnorpari" . ◆ Goʻroʻgʻli dushman-ga askar tortadi, Oriyat yoʻlida jonin sotadi. "Gulshanbogʻ" .

3 Ichiga kuch bilan yoʻnaltirmoq, yurit-moq. ◆ Komiga tortmok■ Qaʼriga tortmoq. yaya Nishonov papirosini tutatib, yaxshilab tortib oldi-da, stol ustiga engashdi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ Muqaddam fla-kondagi dorini shpritsga tortib oldi-da, ignasini yuqoriga koʻtardi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

4 Biror nuqta (joy)dan boshqasi ora-ligʻiga oʻtkazmoq, yuritmoq. ◆ Zulfiqor, bobo-ning koʻlidan teshani olib, [koziqni] yana ham mustahkamladi-da, Meʼmorga qarab: -Endi ustiga mix qoqib, kanop tortaversak boʻ-ladimi? — debsoʻradi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Bir necha kun ilgari alokachilar sim tortib yurib, Davronni uchratishgan edi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ .

5 Atrofidan tarang qilib oʻtkazmoq, bogʻlamoq. ◆ Hotam esa otining ayil-push-tanini qaytadan tortdi.. M. Hazratqulov, „Jurʼat“ . ◆ Qarshisida koʻkragidan qayish tortgan, kizil shapka kiygan militsioner turib-di. "Guldasta" .

6 Biror narsani, uning sirtini, ochiq joyni toʻsmoq, berkitmoq. ◆ Betiga niqob tortmok. ■■ ◆ Bir tomonda dorbozlar dor tikadi, koʻgʻirchokbozlar chodirxayol pardasini tortadilar. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Haligi xotin qisilgandanmi, uyalgandanmi, boshidagi ok doka roʻmolini yuziga tortib, "koʻya ber" deganday kilib, boshini silkitdi. Oydin, „Fonar tagida“ .

7 Oʻziga qaratmoq, moyil qilmoq, jalb etmoq. ◆ Diqkatni oʻziga tortmok■ ■■ ◆ Quyosh, toza havo, keng, tinik zangori osmon koʻzlar-ni beixtiyor tortadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Toʻlqinjon.. shu kungacha Hurini sira kiziktirmagan edi. Garchi Toʻlqinjon chiroy-li boʻlsa ham, kizni oʻziga tortmasdi. F. Musajonov, „Huri“ . ◆ Olib kirilgan choy ham sovib qolar, allakanday oʻlchovlar — uchbur-chaklar xayolini tortib ketardi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

8 Biror ishga aralashtirmoq, qotish-tirmoq, jalb etmoq. ◆ Ishga tortmokOʻkish-ga tortmok. “ ◆ Shahidbek mulla Abdurah-monni soʻzga tortdi: -Nima lavozimatdalar, taksirim? A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ "Bunday kilaman, — labini qimirlatib, oʻz-oʻziga shivirladi Yoʻlchi, — avval shunday odam-larni tortamanki, oʻzimga qanday ishonsam, ularning diliga shunday ishongan boʻlay". Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..ular orasidan bizni koʻllab-kuvvatlayman, deganlarini xizmatga torting. K. Yashin, „Hamza“ .

9 Oʻzini, kimsa yoki narsani biror joyga, holatga olmoq. ◆ Bundan oʻzini tort-moq. Doʻstini chetga tortmoq. yash Matpa-noning biqinida turgan qalandar unga bosh-dan-oyoq razm soldi, oʻzini sal chetga tortdi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Kichik ofitser ham, soldatshr ham ulardan oʻzlarini tortishdi. Mirmuhsin, „Chodrali ayol“ . ◆ Bir kuni kechqurun, yotar mahalda ayamni chetga tortib shivirladim. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

</a>lZʼ ¹⁵⁶

Bosh tortmoq q. bosh. ◆ Armani usta qora marmar lavhadagi soʻzlarni oʻchirib, qayta yozishdan keskin bosh tortdi. N. Aminov, „Suvarak“ . Tap tortmaslik Qoʻrqmaslik va chekinmaslik. ◆ Har qanday mushkuldan man tortmay, tikka qarshi boradigan oʻtyurak koʻrinadi. A. Muxtor, „Boʻronlarda bordek halovat“ . ◆ Yusuf qiziqqa nihoyat darajada qattiq botganidan, sira man tortmay, boyni savalay ketdi. K. Yashin, „Hamza“ .

10 Ayrim soʻzlar bilan qoʻllanganda, "urmoq" maʼnosini bildiradi. ◆ Tigʻ mopm-moq. Tarsaki tortmoq. n ◆ [Dadam] Oldimga keldilar-u, shapaloq bilan tortib yubordi-lar. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Otliq bor kuchi bilan dehqonning yuz-koʻzi aralash qamchi tortib yubordi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

11 Ulashmoq, tarqatmoq, qoʻymoq (meh-monlarga ovqat). ◆ Mehmonlarga osh tort-moq. Patnis tortmoq. yash Norinni tortib boʻlgandan keyin Anorgul hamma tovoq-qo-shiqlarni toza qilib yuvib oldi. Oydin, „Hazil emish“ . Taomning ustidan qizlar tor-tadi Beyugarga opke,shb qovurma goʻshtni. "Alpomish".

12 Tarozida ogʻirligini oʻlchamoq. ◆ Qo-vunni tortib koʻrmoq. sht Tortib berganda, oʻzinglar qarab turganmidinglar? Nima endi kam deb, betinglarni yulasizlar? M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Bir oydan keyin qoʻyni tortib koʻraman, qoʻy semirmasligi kerak (debdi xon). "Chalpak yoqqan kun" .

13 Chizmoq, chiziq shaklida iz solmoq; qazimoq. ◆ Chiziq tortmoq. Reja tortmoq. Joʻyak tortmoq. n ◆ Meʼmor oʻz chodiri yonida yelkasiga peshmatini solib.. kitoboʻqir, tosh bostirib qoʻygan yaxlit qogʻozni olib, chiziq-lar tortar, xayol surar edi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Togʻa vaʼdasida turib, kanaldan ariq tortib kelishga odam yubormasa, ishi-miz chatoq boʻladi. S. Ahmad, „Ufq“ .

14 Tegirmonda donni unga aylantirmoq. ◆ Un tortmoq. m Tegirmonchi: -Ertaga /sedina, ◆ afandi, bugʻdoyingizni tortib qoʻya-man, — debdi. M. Hazratqulov, „Jurʼat“ .

15 Kamaytirmoq, ozaytirmoq; cheklab qoʻymoq. ◆ Puldan bir oz tortib qoʻymoq. n-◆ Mol degani iymasa, tanasi yayramaydi, Tanasi yayramasa, sutini tortadi, — dedi Adol xola. A. Mirahmedov, „Oʻt yuraklar“ .

16 Oʻziga singdirmoq, shimmoq. ◆ Chuqur suvni tortib ketibdi. Guruch suvini tor-tibdi.

17 fiz. Zarralar, jismlar oʻrtasidagi joziba kuchi tufayli oʻz tomoniga surmoq. ◆ Magnit temirni tortadi.

18 Biologik, jismoniy tuzilish yoki maʼnaviy jihatdan tuqqanlariga, tugʻish-ganlariga oʻxshamoq. ◆ Qazisan, qartasan — axir aslingga tortasan. Maqol . n ◆ Sen kimga tortding-a? Ota-onamiz qoʻydan ham yuvosh odam/shr edi-ku! Yo. Xaimov, „M“ . Rahmonov, Hayot-mamot. ◆ -Buningiz shahzodashrga munosib, — dedi Oysha xola sekingina Sanam otinga oʻgirilib. - Onasiga tortdi. Sh. Toshmatov, „Erk qushi“ . ◆ Otangga tortib, xotin kishini xoʻrlasang agar, senga bergan oq sutim harom boʻladi, oʻgʻlim, bilib qoʻy shuni!S. Anorboyev, „Mehr“ .

19 Boshdan kechirmoq, chekmoq; his qil-moq, sezmoq. ◆ Azob tortmoq. Tashvish tort-moq. Dard tortmoq. Xijolat tortmoq. n [ Valixoʻja tutaqib:] ◆ Uchastkani sen qil-u, jabrini men tortaymi? N. Safarov, „Hayot maktabi“ . ◆ Roʻzgʻordan shunday tanglik tort-dikki, gapirsam, balki ishonmaysiz. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

20 Oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan holat-vaziyatni egallamoq maʼnosini bildiradi. ◆ Ingichka tortmoq. Yoʻgʻon tortmoq. Baquvvat tortmoq. n ◆ Qurbon ota ancha dadil tortdi. S. Nurov, „Narvon“ . ◆ Momaqal-diroq guldurab, u hushyor tortdi. "Yoshlik" . ◆ Darhaqiqat, kuz havosi musaffo boʻlib, sumbula cyeu tiniq tortadi. Gazetadan .

21 "Koʻngil", "dil" kabi soʻzlar bilan qoʻllanib, ixtiyor etmoq, xohdamoq maʼnosini bildiradi. ◆ Yoʻldan oʻtayotib, koʻng-lim tortib, bir koʻray dedim sizni. S. Nurov, „Narvon“ .

Panoh tortmoq q. panoh. ◆ Sizni panoh tortib keldik, ustod. Maqsad — mana shu oʻgʻlimni shogirdlikka qabul qilsangiz.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

Antonimlari

ТОРТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tortmoq
1 тянуть, тащить; натягивать, протягивать;◆ arqonning uchidan tortmoq тянуть за конец верёвки; ◆ quduqdan bir chelak suv tortmoq вытащить из колодца ведро воды; ◆ elektr simlarini tortmoq натягивать электрические провода; протянуть, электрическую линию; kir quritish uchun dor (или arqon) ◆ tortmoq протягивать верёвку для сушки белья; ◆ jilovini tortmoq 1) натягивать вожжи; 2) перен. одёргивать (кого-л.); burnidan tortsa yiqilguday (букв. стоит дёрнуть его за нос, как он упадёт) бессильный, хилый, немощный; tortib olmoq 1) вытащить; 2) отобрать, вырвать (у кого-л. что-л.); kitobimni qoʻlimdan tortib oldi он вырвал книгу из моих рук; Men uni bu muhitdan tortib oldim... (А. Ќаћћор, «Сароб») Я вырвал его из этой среды...; tortib chiqarmoq вытаскивать; qayiqni suvdan tortib chiqarmoq вытащить лодку из воды;
2 возить; тянуть, тащить; bu ot bir yarim tonna yuk torta oladi эта лошадь может увезти полторы тонны груза; aravangni tort! (букв. вози свою телегу) проваливай!
3 притягивать; magnit temirni oʻziga tortadi магнит притягивает к себе железо;
4 втягивать, тянуть; ◆ havoni ichga tortmoq втягивать в себя воздух; вдыхать; pech tutunni yaxshi tortmayapti печь плохо тянет; ◆ tamaki tortmoq курить табак;
5 втягивать, впитывать; suv tortadigan guruch рис, который хорошо впитывает в себя воду;
6 взвешивать; ◆ tarozi tortmoq взвешивать (что-л.) на весах; ◆ tarozida un tortmoq взвешивать муку на весах;
7 натягивать, надевать; ◆ yuzga niqob tortmoq надевать маску на лицо; ◆ etikni oyoqqa tortmoq натягивать сапоги на ноги;
8 привлекать; вовлекать; ◆ oʻziga tortmoq привлекать к себе; oʻziga tortadigan привлекательный; ◆ ishga tortmoq вовлекать в работу; qattiq kulgi uning diqqatini oʻziga tortdi громкий смех привлек его внимание; ◆ diqqatni chetga tortmoq (букв. отвлекать внимание в сторону) отвлекать; jinoyatchini sud ◆ javobgarligiga tortmoq привлекать преступника к судебной ответственности; ◆ jazoga tortmoq привлекать к ответственности;
9 испытывать; чувствовать; переносить; ◆ azob tortmoq переносить мучения; ◆ dard tortmoq переносить болезнь; болеть; ◆ yengil tortmoq испытывать, чувствовать облегчение; ◆ jazo tortmoq понести наказание; ◆ izza tortmoq испытывать чувство стыда, конфузиться; ◆ tashvish tortmoq беспокоиться, быть обеспокоенным, озабоченным; ...bundan xotiringiz behuda tashvish tortibdur (Ойбек, «Навоий»), вы напрасно из-за этого беспокоились;
10 подавать, подносить; дарить; ◆ osh tortmoq раздавать плов, подавать пищу (гостям);
11 молоть (зерно); ◆ tegirmonda bugʻdoy tortmoq молоть пшеницу на мельнице;
12 убавлять; sigirimiz sutini tortib qoʻydi наша корова убавила молока;
13 хим., тех. перегонять, курить;
14 в сочетании с именами образует сложные (составные) глаголы; ◆ oʻzini chetga tortmoq 1) самоустраняться, отстраняться; 2) чуждаться; чураться; ◆ bosh tortmoq уклоняться (от работы, дела и т. п.); увиливать (от дела); отказываться (от выполнения чего-л.); ◆ burun tortmoq шмыгать носом; ◆ karnay tortmoq трубить, играть на карнае; ◆ oyoqni tortmoq перестать посещать, ходить (куда-л., к кому-л.); u biznikidan oyogʻini tortib ketdi он совсем перестал посещать нас, он совсем перестал ходить к нам; ◆ oh tortmoq охать, вздыхать; ◆ qul tortmoq перестать (что-л. делать); ◆ ovqatdan qoʻl tortmoq перестать есть; ◆ qoʻshin tortmoq повести войска; идти войной; ◆ homuza tortmoq зевать; ◆ yoʻgʻon tortmoq толстеть, утолщаться; * birovning oyogʻini (или oyogʻidan) ◆ tortmoq оклеветать (кого-л.); oyogʻim tortmayotir мне не хочется идти, меня не тянет (куда-л.); koʻnglim tortmaydi душа не принимает; til tortmay (или tortmasdan) oʻlmoq (или jon bermoq) мгновенно (тут же, моментально) умереть; ◆ biror kishiga tortmoq походить, быть похожим на кого-либо (и по внешнему виду, и по характеру); u otasiga tortibdi он походит на отца; kun kechga tortib boradi день клонится к вечеру; yuragim orqamga tortib ketdi у меня сердце ёкнуло; душа ушла в пятки; ◆ tanobini tortmoq (или tortib qoʻymoq) одёргивать, призывать к порядку (кого-либо).