tevarak

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

te-va-rak

Etimologiyasi

TEVARAK ' koʻrinib turgan hamma joy',' atrof'. Tevarakka koʻz yugurtirar ekan, Olimovning ham peshanasi tirishib ketdi (Hakim Nazir). Bu ot qadimgi turkiy tildagi 'aylan-' maʼnosini anglatgan

tegir- feʼlidan (Devon, I, 452: tegirmä neŋ) eski oʻzbek tilida —(ä)k qoʻshimchasi bilan yasalgan (КРС, 718); ke-yinchalik g undoshi v undoshiga, i unlisi ä unlisiga tegir + äk = tegiräk > teviräk > teväräk.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Kuzatuvchi, soʻzlovchiga yoki boshqa shaxs, narsaga nisbatan hamma yoq, tomon, joy, atrof. ◆ Tevarakka koʻz yugurtirar ekan, Olimovning ham peshonasi tirishib ketdi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar.“ ◆ Yana tevarakdan odamlar toʻxtovsiz ravishda bu yerga kelmoqda edi. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ Suvonjon tevarakni qoplab olgan qorongʻilikka qoʻrqinch toʻla koʻzlari bilan tikilar, butun vujudi bilan oʻz nidosiga biror javob kutardi. S. Anorboyev, „Oqsoy.“

2 Biror narsaning gir atrofi, aylanasi. ◆ Hovuzning tevaragida teraklar oʻsgan. ◆ Oʻzining.. tevaragi tekis qilib qirqilgan qora soqol va chiroyli moʻylovi.. bilan zamonasining qorni katta boylariga sira oʻxshamagan Teshaboy ham odamlar nazaridan chetda emas edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona t.o.“ ◆ Xilma-xil yovvoyi gullar tevaragida rang-barang kapalaklar bazm quradi, asalarilar gʻuvullaydi. J. Abdullaxonov, „Oriyat.“

3 koʻchma Biror shaxs, guruh, kuch va sh.k. ning birlashtiruvchi doirasi, atrofi. ◆ U [Qudrat] oʻz tevaragiga Gʻulomjon, Zamon, Barot polvon singari yoru doʻstlarini yigʻib, ularning yordam va madadlari bilan qishloq mazlumlarining haq va huquqlarini qoʻlidan kelganicha himoya qilib, ularga balogardon boʻlib keladi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat. o.“

4 Atrofida boʻlgan, atrofidagi. ◆ Yolgʻiz Tiktepa qishlogʻidagina emas, tevarak qishloqlarda ham mulla Obidning ertagi ekindagi muvaffaqiyati ogʻizdan ogʻizga yurib ketdi. A. Qodiriy, „Obid ketmon.“ ◆ Tevarak bogʻlarda toʻladi yaproq, Mehnatkash daraxtlar tiklaydi qaddin. Shukrullo, „Javohirlar sandi gʻi.“

5 kum. vazifasida. kam qoʻll. Atrofida. ◆ ..vahima va tashqari holga qirq yosh tevaragida tushganidan dalolat beradi. Gazetadan.

Antonimlari

ТЕВАРАК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tevarak
окружность; округа, окрестность; shaharning tevaragi окрестности города; ◆ tevarakda вокруг; в окрестности, в окрестностях; hovuzning tevaragida teraklar oʻsgan вокруг водоёма росли тополя; Oy Yerning tevaragida aylanadi Luna вращается вокруг Земли; ◆ Nasimjon tevarakka gʻilt-gʻilt qaradi (Ойбек, «О. в. шабадалар») Насимджан то и дело поглядывал вокруг; tinchlik va demokratiya lageri Sovet Ittifoqi tevaragiga jipslashdi лагерь мира и демократии сплотился вокруг Советского Союза; ◆ tevarakdan со всех сторон; ◆ Yana tevarakdan odamlar toʻxtovsiz ravishda bu yerga oqmoqda edi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Люди опять нескончаемым потоком текли сюда со всех сторон; ◆ atrof-tevarak или ◆  tevarak-atrof всё вокруг, всё кругом; окрестности; ◆ tevarak-atrofdan со всех сторон; ◆ u tevarak-atrofni koʻzdan kechirdi он оглядел окрестности; он огляделся.