tinmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tin-moq

Etimologiyasi

TIN- 'toʻxta—', 'tinchi-'. Kun boʻyi davom etgan shiddatli jala kechga borib t i n d i (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli tïn— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 436;

Devon, II, 36); oʻzbek tilida ï unlisining qattiqlik belgasi yoʻqolgan: tïn- > ti_N-. Bu feʼl dastlab ₍nzfasni rostla—' maʼnosini anglattan, ' toʻxta—', tinchi—¹ maʼnosi ana shu maʼno asosida yuzaga kelgan (ДС, 567). Buni tïn- feʼlining 'nafas' maʼnosini anglatuvchi tïn ism eshidan bilish mumkin.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Loyqa va sh. k. aralashma-larning choʻkishi natijasida tozalanmoq; tinimoq (suyuqlik haqida). ◆ Loyqa suv bir kechada zoʻrgʻa tindi. m ◆ Kun isib ketdi. Har qadamda xalqob boʻlib yotgan koʻlmaklar yerga singib, ariqlardagi loyqalar tina boshladi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmokdar“ .

2 Gard-gʻubor, xira holatdan toza boʻlmoq, tiniqlashmoq, ravshan boʻlmoq. ◆ Yuvosh nurlar oʻynaydi, osmon gulday yashnar tobora tinib. Sh. Rahmon .

3 Ish, harakatini toʻxtatmoq; dam olmoq. ◆ U kun boʻyi tinmadi. Eshak minganning oyogʻi tinmas, Ikki xotinlikning qulogʻi tinmas. Maqol . ■■ ◆ Oʻyinqaroq.. It tinsa tinadi, qush tinsa tinadi, bu tinmaydi. H. Nazir, „Soʻn-mas chaqmoqlar“ . ◆ Xotinlar, qaytaga, Onaxon ishdan tingan paytlarda toʻplanadigan boʻ-lishdi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

Ogʻzi (yoki jagʻi, chakagi) tinmoq Gapi-rishdan toʻxtamoq, jim boʻlmoq. [Yormatning] ◆ Qoʻllari etikni ishqalarkan, ogʻzi tinmadi: -Uh, oʻlib boʻldim, qizim! Yolgʻiz qoʻyni haydash — nuqul azob. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Shisha boʻshab, navbat pirojniyga yetgan mahal ham Gʻoyibning jagʻi tinmadi. J. Abdullaxonov, „Oriyat“ . ◆ Hamma shirin uyquda. Duranbekning qoʻrgʻonidagi boʻribosarning ham chakagi tingan. A. Muhiddin, „H“ . Tojiboyev, Otash qalbli qiz.

4 Harakati va oʻzi toʻxtamoq, bosilmoq. ◆ Ariqda jildirab oqayotgan suv tindi. m ◆ Boʻron tinardi-yu, hamma yoq sokin boʻlardi. "Oʻzbekiston qoʻriqlari" . ◆ Maktabkoridori-da kechgacha gʻala-gʻovur tinmaydi. R. Fayziy, „Sen yetim emassan“ . ◆ Ertalab yomgʻir tingan, havo naqadar muloyim va orombaxsh. J. Ab-dullaxonov, „Oriyat“ . ◆ Otishmalar sekin-asta tindi. N. Safarov, Olovli izlar

Koʻzi tinmoq Boshi aylanib, koʻzi xira-lashmoq, koʻz oldi qorongʻilashmoq. ◆ Tinkam qurib, koʻzim tinib, zoʻrgʻa shu yerga yetib yiqildim, singlim. N. Safarov, „Hayot mak-tabi“ . ◆ Salimxon qarorni oʻqiyotganda, qoʻllari qaltiradi, koʻzi tinib, boshi aylandi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Uning qoʻl-oyoqlari titrab, oʻtirgan joyida koʻzi tina boshladi. P. Kodirov, „Yulduzli tunlar“ . Koʻngli tinmoq Xotirjam boʻlmoq, koʻngli toʻq, boʻlmoq. ◆ Shunday desam, doʻstim koʻngli toʻlar deb, Nima boʻlsa, mendan koʻngli tinar deb, Shul sababdan yoring koʻnglin soʻradim. "Murodxon" . Oʻzidan tinmoq Oʻzini oʻzi eplab, oʻz kunini oʻzi koʻradigan boʻlib olmoq, tinchimoq. ◆ Salomat toʻgʻrisida bir nima demayman. Shukur, u oʻzidan tinib ketdi. H. Nosirova, „Men oʻzbek qiziman“ . ◆ Ona, oʻzimdan tinib ketganman, birok Sening darding kalbimni sshadi har choq. Gʻayratiy .

Antonimlari

ТИНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tinmoq
1 отстаиваться (о жидкости);
2 прекращаться, переставать, стихать; умолкать; yomgʻir tindi дождь прекратился; shamol tindi ветер утих; ovozi tindi его голос умолк; dushman toʻplarining ovozi birdan tindi вражеские орудия внезапно умолкли;
3 отдыхать, быть в покое; El tinar, qush tinar, otang tinim bilmas edi (Ойбек, «О. в. шабадалар») Люди отдыхают, птицы отдыхают, а твой отец не знал отдыха; eshak minganning oyogʻi tinmas, ikki xotinlikning qulogʻi tinmas погов. ист. у едущего на осле, ноги не знают покоя, а у имеющего двух жён уши не знают покоя; tinmagan или tinib-tinchimagan беспокойный, живой, непоседливый;
4 успокаиваться; koʻngli tindi его сердце успокоилось, он успокоился; * koʻzi tindi 1) у него потемнело в глазах (от усталости); 2) перен. он ослеп, лишился здравого рассудка, начал действовать вслепую.