toʻzon

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻ-zon

Etimologiyasi

TOʻZON 'mayda xas—choʻp aralash osmonga koʻta — rilgan chang'. Oʻchoh boshida humgon sharahlab haynab, choʻgʻ ustiga toʻkildi, bug va kul t oʻ z o n i koʻta— rildi (Asqad Muxtor). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'chang', 'kukun' maʼnosini anglatgan toz otidan (De-von, III, 134) eski oʻzbek tilida 'koʻp' maʼnosini ifo — dalovchi —(a)n qoʻshimchasi bilan (ДС, 650; Devon. Indeks, 407) hosil qilingan (КРС, 741); keyinchalik a unlisi â unlisiga almashgan: toz + an = tozan > tozân.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Havoga koʻtarilgan (toʻzgan) xas-xush va b. mayda narsalar aralash chang. ◆ Daryo qurisa ham, oʻzani qolar, Boʻron bosilsa ham, toʻzoni qolar. S. Akbariy . ◆ Mashinalar ketidan koʻtarilgan toʻzon kun tigʻida, osmonda bir zum kezib, keyin paxtazorga yopiriladi. A. Muhiddin, „Terimchilar“ .

2 Narsa betiga, sathiga qoʻngan, ingan shunday narsa; gard-gʻubor, chang. ◆ Nikolin uning toʻzon bosgan yelkasiga ogʻalarcha qoʻlini qoʻyib: -Rahmat, Bektemir, — depti. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Oʻchoq boshida qumgʻon sharaqlab qaynab, choʻgʻ ustiga toʻkildi, bugʻva kul toʻzoni koʻtarildi. A. Muxtor, „Opa-sin-gillar“ . ◆ Tegirmon yoʻlagi un toʻzoni ichiga koʻmilib, kech kuzning quyuq tumanli havosi manzarasini beradi. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

Toʻzon boʻlmoq Vayron-tolqon boʻlmoq, chang-toʻzonga aylanmoq. ◆ Tong otganda, dunyo toʻzon boʻladi, Har tarafdan devlar oshib keladi. "Shirin bilan Shakar" . Toʻzon qil-moq Vayron-tolqon qilmoq, chang-toʻzonga aylantirmoq. ◆ Kelsa, mamlakatni toʻzon qi-ladi, Ishqirib damiga tortib oladi. "Rus-tamxon" .

Antonimlari

ТЎЗОН. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻzon
пыль, прах; ◆ toʻzon koʻtarildi поднялась пыль.