togʻ

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

togʻ

Etimologiyasi

TOGʻ 'er sathining tepalikka nisbatan ancha ba — land koʻtarilgan qismi'. Uzohdan horayib koʻrinib turgan t o gʻ n i n g oʻrkachiga toʻlin oy minib oldi (Hamid Gʻulom). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli ta:gʻ tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 118); oʻsha davrlardayoq a: unlisi — ning choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ЭСТЯ, III, 425; Devon,

> tagʻ^tâgʻ^{TILIDa bU UNLI} ^ ^unlisiga almashgan: ta:gʻ

batanGG '°^{NaNING aka}togʻukasi (uning bolalariga nis-batan) . Togʻasining holidan xabarsiz Raxmash suzida davom eshdi (Abdulla Qodiriy). Qedimgi ™_iy tilda ham shunday maʼnoni anglaGn^ s^na' maʼnosini anglatgan tay oti bilan asli 'aka- maʼno -ni anglatgan agʻa otining birlashuvi natijasila zaga kelgan, bunda avval y undoshi talaffuz qilinmay quigan, shuning hisobiga birinchi boʻgʻidai PG^i chuziqlik kashf etgan, keyinchalik yoGma^n kelg^a unlilari bir choʻziq unliga birlashgan, soʻngra bu unli -^{NG ch}U³iqlik belgisi yoʻqolgan (ЭСТЯ, III, 128)- oʻzbek

<a name="bookmark19"></a>YE;*—_aGGdeG P"2? %

bekcha tarjimasida taiy soʻziniig 'amai" deb izox "nishi xato boʻlsa kerak, chunki amaki soʻzi "otani^ aka—ukasi' maʼnosini anglatadi.

jarlik^Uning tu'b iTG Tio    ^

qishin-yozin toʻxtamay ohib yotadi (M^OsimG^qXm^ TURkii tilda h_am shunday maʼnoni^n1lata_an ^oTas^

130) Ue^R(G^{Da TZLaffuz} Qilingan (ПДП, 435; Devon, III 130) uzbek tilida p undoshi b undoshiga almashgan, ü un-lisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: toʻp > toʻb > ^ TUBAN 'quyi', 'past'. Kema t u b a n Gy

tilida tub otiga qadimgi joʻnalish kelishigining -1äÏ qushimchasini qoʻshib hosil qilingan (ЭСТЯ III 319)

keTiT™ ^KeLISHIK '^(OʻSHIMChaS"    42

ketgan, u unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: toʻb + än = tübän > Tubän. Bu soʻz oxiridagi -n qismini si — fat yasovchi qoʻshimcha deb tushunish ham mumkin, unda avval tüp otidan — ä qoʻshimchasi bilan feʼl yasalgan va undan —n qoʻshimchasi bilan sifat yasalgan boʻladi; -ä qoʻshimchasi qoʻshilganidan keyin p undoshi b undoshiga almashgan, ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: (toʻp + ä = tüpä- > toʻbä-) + n = tübän > tubän.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yer yuzasining tevarak-atrofdagi tekislik, tepalik yoki boshqa balandlikka nisbatan yakka yoki qator holda baland koʻ-tarilgan, odatda, turli tosh, qatgiq jism-lardan iborat qismi. ◆ Togʻ tizmasi. Togʻjins-lari. Togʻning koʻrki — tosh bilan, Odamning koʻrki — bosh bilan. Maqol . ◆ Koʻringan togʻ-ning yirogʻi yoʻq. Maqol . ◆ sht Lager togʻtagiga joylashgan. Sharqi-janubiy tomon ayla-na ketgan togʻ. Shuxrat, „Shinelli yillar“ . Janubdan, keng va yashil bagʻirli Aravon to-gʻidan allalovchi.. salqin, sarin shabada esa boiishydi. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. ◆ Uzoq-dan qorayib koʻrinib turgan togʻ oʻrkachiga toʻlin oy minib oldi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Olmosdek serqirra, oftobda choʻqqilari yar-qirab turgan baland qorli togʻlar koʻzni ola-di. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Atrofni osmon-oʻpar togʻlar oʻrab olgan.. K. Yashin, „Hamza“ .

2 Aholi yashaydigan togʻli joy, oʻlka; togʻlik. ◆ Oʻrganishda ham gap koʻp. Otaning oʻzi aitdi-ku, u togʻda tugʻilib, togʻda oʻsgan. Ha, u togʻning oʻz odami. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

3 koʻchma Narsalarning baland (togʻ kabi) uyumi. ◆ Yotib yeyishga togʻ ham chidamaydi. Maqol . ■■ ◆ El xirmonida toʻplanayotgan "oq oltin" togʻlarining qomati yulduzlar sari boʻy choʻzdi. Gazetadan .

4 koʻchma Ogʻir yuk, mashaqqatli ish, tashvish, fob va sh.k. ramzi sifatida qoʻllanadi. ◆ Gʻam togʻi. Yelkadan togʻ agʻdarilganday boʻldi. yatOtabek goʻyo togʻ ostida qolgan edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Shuncha tadbir bilan qochgani holda, diplomini esidan chiqar-ganidan Aʼzamni vahima togʻi yelkasidan bosdi. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ . ◆ Har goʻsha-dan oqdi tinmay tilsiz faryod, Bosgan edi balo togʻi — zoʻr istibdod. Gʻayratiy .

Biri bogʻdan kelsa, biri togʻdan keladi Bir-biriga aloqasi boʻlmaydigan, aloqasi yoʻq ran, fikr-mulohazani qayd etadi. ◆ Shokir ota oʻtirgan joyida hassasini yerga "doʻq" etib urdi, temirchining soʻzidan noroziligi-ni bildirib dedi: -Men bogʻdan gapirsam, sen togʻdan kelasan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Ishongan (yoki suyangan) togʻi Madad, koʻmak beruvchi, shu jihatdan eng asosiy homiy boʻluvchi kimsa yoki narsa. ◆ Oyjamol oʻzining suyangan togʻi deb bilgan Polvonning kelishi-ni nihoyatda orziqib kutardi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Bugun hech ikkilanmay terim mashi-nalari va uning mexanizatorlarini paxta-korlarning qatordagi nori, suyangan togʻi, desa boʻladi. Gazetadan . Koʻnglini (yoki koʻksi-ni, dilini ...) togʻ qilmoq Ruhan juda shod (xursand) qilmoq. ◆ Ayniqsa, mana bu yoiglar koʻnglimni togʻ qilib yubordi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ . ◆ Koʻksim togʻ etgan — Vatan sevgisi. Yo. Mirzo. Togʻni ursa tolqon qiladigan Nihoyatda bahodir va shijoatli. ◆ Bu yoqdagi qazuvchshshr ham Gʻulomjon, Barot polvon, Zamon singari togʻni ursa tolqon qiladigan azamatlar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Togʻ-tosh (togʻu tosh) Togʻ va tosh qoplagan yer, joy. ◆ ..bu suye togʻu toshni toʻl-dirib yurgan qushlar, kavak-kandiklarda is-tiqomat qiladigan jonivorlardan ortmas. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Besh kun choʻlda, besh kun koʻlda, togʻda-toshda — qayerda molga oʻt bor desa, borib qoʻngan odammiz-da. "Yodgor" .

Antonimlari

ТОҒ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

togʻ

Tillar

• Agulcha: дагьар
• Osetincha: хонх
• Turkcha: dağ
• Yoqutcha: хайа

Ruscha _ru

togʻ
гора; // горный; ◆ togʻ tizmasi горный хребет; ◆ togʻ etagi подошва горы, подножие горы; ◆ togʻ jinslari горные породы; ◆ togʻ choʻqqisi пик; toqqa chiqmoq взбираться на гору; ◆ togʻma-togʻ по горам; ◆ togʻ-togʻ целые горы, огромные кучи, нагромождения (чего-л.); ◆ xirmonlarda paxta togʻ-togʻ qilib uyilgan горы хлопка на хирманах; yelkamdan (или ustimdan) ◆ togʻ agʻdarilganday boʻldi у меня как будто гора свалилась с плеч; ◆ shu ish koʻzimga togʻ boʻlib koʻrinardi (букв. эта работа моим глазам казалась горой) эта работа мне казалась очень тяжёлой, трудной; ◆ biri bogʻdan kelsa, biri togʻdan keladi см. bogʻ I; ◆ 

• togʻ jambul бот. чабрец ползучий; ◆ togʻ murchi бот. авраамово дерево; ◆ togʻ piyoz бот. лук пскемский; ◆ togʻ rayhon бот. душица обыкновенная; ◆ togʻ sabzi бот. шренкия Голикке; ◆ togʻ terak осина; ◆ togʻ turbuti бот. ясенец белый; ◆ togʻ uzum название сорта винограда; ◆ togʻ zagʻcha альпийская галка; ◆ togʻ kaptar голубь скалистый; ◆ togʻ mayna синяя птица; ◆ togʻ chumchuq воробей каменный; ◆ togʻ qargʻa зоол. клушица.