tutqaloq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tut-qa-loq

Etimologiyasi

TUTQALOQ ' toʻsatdan tutib qolib, kishini aka-shak qilib qoʻyadigan asab kasalligi', ' quyonchiq¹, ' epi— lepsiya'. Sohiblar mirobga: "Tutqalogi tutdi itvachchaning", - deb kuldi (Jumaniyoz Sharipov). Bu ot asli eski oʻzbek tilida 'ushla-' maʼnosini angla-tuvchi tut- feʼlining kuchaytirish maʼnosini ifoda — lovchi —qa qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shaklidan 'takror' maʼnosini ifodalovchi —la qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shakliga -q qoʻshimchasini qoʻshib yasal-gan, keyinchalik ikkinchi boʻgʻindagi a unlisi M unlisiga,

q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: [(tut— + qa = tutqa-) + la = tutqala-] + q = tutqalaq > tutqälâq. OʻTILda bu soʻz shevaga, tutqanoq shakli esa adabiy tilga mansub deb taʼkidlangan (II, 235); vaho — lanki tutqanoq soʻzi sheva talaffuzini aks ettiradi: l undoshi oʻrniga n undoshi talaffuz qilinadi.OʻTILda tutqoq soʻzi ham keltirilib, bu soʻz tutqaloq soʻziga aynan teng ekani toʻgʻri koʻrsatilgan. Tutqaq soʻzi qadimgi turkiy tilda 'ushla—' maʼnosini anglatuvchi tut— feʼlining kuchaytirish maʼnosini ifodalovchi —gʻa qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shak — lidan —q qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik gʻ un — doshi q undoshiga, a unlisi â unlisiga almashgan: (tut- + gʻa = tutgʻa-) + q = tutgʻaq > tutqaq > tutqâq (ДС, 592).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

shv. Tutqanoq, quyonchiq. Sohiblar mirobga: -Tutqalogʻi tutdi it-vachchaning, — deb kuldi. J. Sharipov, Xorazm.

Antonimlari

ТУТҚАЛОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tutqaloq
обл. = tutqanoq.