uloq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

u-loq

Etimologiyasi

ULOQ I ’ulangan’. Shimi u l o h yeridan yana si— tilibdi. Bu sifat ’tutapggir-’ maʼnosini anglatuvchi ula- feʼlidan -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 588); q undoshining taʼsirida uning oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: ula- + q = ulaq > ulâq.

ULOQ II 'ulangan qism’. Shimining u l o gʻ i soʻkilibdi. Bu ot uloq I sifatidan maʼno taraqqiyoti natijasida oʻsib chiqqan: ’belgi’ -> 'shunday belgiga ega narsa'. Qadimgi turkiy tilda bu soʻz ulagʻ tarzida ta— laffuz qilingan (Devon, I, 143), oʻzbek tilida gʻ undoshi q undoshiga, a unlisi â unlisiga almashgan.

ULOQ III ’echki’. U l o h bohhandan koʻra hoʻy bohhan afzal. Bu ot qadimgi turkiy tilda ulagʻ tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 588), oʻzbek tilida gʻ un-doshi q undoshiga, bu undosh oldidagi a unlisi â unli — siga almashgan: ulagʻ > ulâq. Bu soʻz qadimgi turkiy tilda 'miniladigan hayvon’ni bildirgan, maʼno ta — raqqiyoti natijasida ’echki’ maʼnosini anglata bosh— lagan.

ULOQ IV ’koʻpkari’ (ot sporti oʻyini). Bu yilgi u l o h d a odam juda gavjum boʻldi. Bu ot uloq III otidan maʼno taraqqiyoti natijasida oʻsib chiqqan: ’uy hayvoni’ -> ’oʻrtaga shunday uy hayvonini tashlab oʻtka — ziladigan oʻyin’.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 ot Ulanadigan narsa. ◆ Uloq solmoq. Arqonning ulogʻini olib tashlamoq. ◆ ..yirtigʻingizga yamoq, uzugʻingizga uloq tegmay yurardingiz, — dedi Nafisa eriga. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ .

2 sft. Turli yoʻl bilan (bogʻlash, tikish, yelimlash, kavsharlash, mixlash va shu kabi bilan) oʻzaro tutashtirib, mahkamlab birik-tirib qoʻyilgan, ulangan bir necha boʻlak-dan iborat, yaxlit emas. ◆ Uloq arqon. Uloq das-turxon. Uloq sim. Uloq tunuka. m ◆ Boy bo-bomning qiz/iapu, Sochi uloqqa oʻxshaydi. "Oq olma, „qizil olma"“ .

3 ot Narsaning boʻlaklari oʻzaro ulan-ganda hosil boʻlgan tuguni yoki choki, ulangan joyi. Arqonning ulogʻi. Pardaning ulogʻi. Elektr simining ulogʻi. Tunukaning ulogʻi.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

u-loq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II 1 Echki bolasi. ◆ Hozir yuzlab mayin junli qoʻzi va uloqqa egamiz. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Koʻz oldimga koʻm-koʻk oʻtloqlar.. oʻtlab yurgan jajji uloqlar, barra qoʻzichoq-lar keladi. N. Fozilov, „Qush qanoti bilan“ .

2 Har bir otliq oʻrtaga soʻyib tashlangan uloqni (odatda echki yoki kichikroqbuzoqni) bir-biridan kuch bilan tortib olib, tezroq marraga eltib tashlash uchun kurashishdan iborat milliy sport oʻyini; koʻpkari. ◆ Ot boqqaning — uloqqa, Qoʻy boqqaning — qoʻ-noqqa. Maqol. n ◆ Uloqda otdan yiqilib boshi yorilgan, qoʻl-oyogʻi singan chavandozlar inqillashib yotmoqda. M. Muhammadjonov, „Turmush urinishlari“ . ◆ Himmatning zveno-sidagi yigiggiarning ikkitasi front koʻr-gan.. qolganlari uloqlarda sovrin olgan yi-gitlar edilar. M. Muhamedov, „Qahramon izidan“ .

3 Shunday sport musobaqasida oʻrtaga tikilgan — soʻyib tashlangan echki yoki bu-zoq. [◆ Qambar:] Uloq olish uchun chavandoz boʻ-lish kerak, ukam Obidjon! Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Ana, bir otliq boshsiz uloqni taqimiga bosib, toʻyxonadan chiqdi. T. Mu-rod, „Yulduzlar mangu yonadi“ .

Uloq bermoq 1) ulokda chopiladigan, oʻr-tadan olib, marraga yetkazib tashlanadigan echki, buzoq kabini bermok. ◆ Har kun ikki yuz qozon osh dam/shnar.. ikki yuzlab uloq beri-lar, mamlakatdan toʻyga keluvchi aʼyonga har kun minglab toʻn kiydirilar edi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon; 2) uloq oʻyinini tashkil qilmoq, oʻtkazmoq“ . ◆ Uloq bergan kishi sovrin ham beradi-da. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Ruxsatsiz uloq bergan kishiga jarima so-linur. "Mushtum" . Uloq chopmoq Uloqoʻyini-da qatnashmoq. ◆ Dadam Mahkamning bobosi-ning uloq chopishini gapiraversa, kishi hay-ron qoladi. A. Qodiriy, „Uloqda“ . Uloq qil-moq Biridan biri olib, olib qochib oʻyin qilmoq, uloq kabi oʻyin qilmoq. ◆ Tagʻin ehtiyot boʻl, qoʻrboshilar oʻgʻirlab ketib, uloq qshshasin. Oydin, „Hikoyalar“ . Uloqni olmoq Ulokda, umuman, musobaqada gʻolib chiqmoq, gʻalaba qilmoq. ◆ Bu safar uloqni mehmonlar olishdi. n ◆ Andijan, Surxondaryouloqni olib, Xorazm, Qashqadaryo quvlashib borib.. A. Poʻ-lat, „Tasadduq“ .

Antonimlari

УЛОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.