chaqa

Oʻzbekcha (uz)

chaqa 1

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

cha-qa

Etimologiyasi

CHAQA I 'mis, jez kabi maʼdandan qilingan, qiymati eng kichik pul'. Birov ch a h a g a zor, birov pulning hidiga yotolmaydi (Oybek). Bu ot eski oʻzbek tilida chaq— feʼlining ' parchala-¹, ¹ boʻlak-boʻlak qil—' maʼnosidan —a qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinchalik a unlilari ä unlilariga almashgan: chaq- + a = chaqa > chäqä I. Dastlabgi vaqtlarda pul (soʻm, tanga, chaqa) qiymati turlicha boʻlgan maʼdan parchasi sifatida tay — yorlangan; demak, chaqa soʻzi asli 'mis (jez) parchasi' maʼnosini anglatgan, 'mis pul' maʼnosi keyin yuzaga kelgan (КРС, 836: chaka II 1. 'metall. vedro'; 2. 'melkaya mednaya moneta', ' polushka').

CHAQA II ' kichik yara yoki jarohat'; ¹ mertik'. [Gʻu-lomjon] charchaganini, chahalarining ogriganini bilmaydi. Bosim ishlaydi (Mirzakalon Ismoiliy). Bu ot eski oʻzbek tilida chaq- feʼlining 'urib, ezib jarohatla—' maʼnosidan —a qoʻshimchasi

bilan yasalgan; keyinchalik a unlilari ä unlilariga almashgan: chaq— + a = chaqa > chäqä II.

CHAQA III : BOLA—CHAQA 'katta—kichik farzand— lar'. U yerda xotin—xalajlar, bola—chahalar chuvullashib paxta terishayotgan edi (Mirzakalon Ismoiliy). Mustaqil ishlatilmay, bâlä—chäqä juft soʻzi tarkibida qatnashadigan bu soʻz asli ¹ kichik¹ maʼnosini anglatib, juft soʻz tarkibida 'yoshi kichik farzand' maʼnosini bildiradi (Bu soʻz shunday maʼno bilan oʻzbek tilining ayrim shevalarida mustaqil holda ishlatiladi: UTIL , II, 359).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Asosan mis, jez singari me-tallardan yasalgan, qiymati past mayda tanga pul. ◆ Oq koʻylak ustidan olacha ipak toʻn kiygan, gavdasi yoʻgʻon baqqol.. yosh xaridor-ning aytgan narsalarini tortib, qoʻlidan mayda chaqalarni oldi. M. Osim, „Ibn Sino“ .

2 esk. Bir tiyin. ◆ [Otabek va Aiuj Das-turxonni yigʻishtiruvchi kelinchakka oʻgʻil tilab duo qilgandan keyin, qoʻliga oʻttiz chaqa surma puli berdilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 Umuman pul, mablagʻ. ◆ Temirchi yigit-ning chaqasi miyonagina toʻyga yetarli boʻlib qolganida, Xolxoʻja qoʻrboshi yigitlarining xuruji boshlandi. S. Ahmad, „Hukm“ .

30—Oʻzbek tilining izohli lugʻati

Bir chaqaga (yoki sariq chaqaga) arzimay-di Hech narsaga yaramaydi, arzimaydi. ◆ -Xayol-larim bir chaqaga ham arzimaydi, muhtaram zot, — hozirjavoblik bilan uzib oldi mohir sanʼatkor. Gazetadan . Bir chaqaga (yoki sariq chaqaga) olmaslik Mensimaslik, hurmat qil-maslik. ◆ Bu kulishdan uning mehmonni bir chaqaga olmasligi aniq bilinib turardi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Men tirikman — bozori chaqqon, men oʻlsam, uni birov sariq chaqaga olmaydi. M. M . Doʻst, Lolazor. Bir (yoki sariq) chaqalik Sira, mutlaqo. ◆ Bu Nasim degani shunaqa.. Bemavrid yogʻayotgan qor bilan ham.. Abrorning tajanglanib turgani bilan ham uning bir chaqalik ishi yoʻq. O. Muxtor, „Egilgan bosh“ . ◆ Bu chatoq ishga oʻzi-ning sariq chaqalik aloqasi boʻlmasa hamki, butun javobgarlik oʻz yelkasiga agʻdarilgan-day hang-mang boʻldi. H. Nazir, „Soʻnmas chaq-moqlar“ . Sariq chaqam yoʻq Sira ham pulim yoʻq. [Yoʻlchi:] Onam, ukalarim uchun bu yerda yuribman, Eshvoy aka, buni yaxshi bilasiz. 'Ammo ◆ hozir yonimda sariq chaqam yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Chaqa qilmoq Sotmoq, pullamoq. ◆ Mana, Barat supurgichi! Bozordan supurgisini chaqa qilolmay, yana orqalab qay-tayotir. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

chaqa II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

cha-qa

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Kichik yara, jarohat. ◆ Pulni yuz-betiga chaqa toshgan ikkita oʻspirin oldi. M. M . Doʻst, Galatepa qissalari. ◆ Niyozmurod Bibigul yuzidagi qontalashgan chaqalarni koʻrdi. Mirmuhsin, „Choʻri“ .

2 Biron-bir zarb, taʼsir natijasida narsalarning yuzasida hosil boʻlgan oʻyiq. ◆ Mashina urilib chaqa boʻldi. n ◆ Plastmas-sadan qilingan shkaf urilib, chaqa boʻladi yoki stulning oyogʻi tez sinib qoladi, deb sira xavotirlanmang. "Saodat" .

chaqa III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

cha-qa

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

shv. Bola, farzand.

Antonimlari

ЧАҚА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

chaqa (koʻplik chaqalar)

OʻTIL

Ruscha _ru

chaqa I
1 мелкая медная монета;
2 перен. деньги; ◆ yonida sariq ~si ham yoʻq у него нет ни гроша; ◆ bir ~ga ham arzimaydi ни гроша не стоит; грош цена; ◆ jin ~ деньги; ◆ ~ qilmoq продать.

chaqa II
1 небольшая рана, болячка; ◆ qoʻlim ~ boʻldi я себе всю руку изранил;
2 выбоина, зазубрина (на чём-л.); ◆ boltaning yuzi ~ boʻlib ketibdi лезвие топора всё в зазубринах.

chaqa III
обл. = bola 1.