ilik

Turkcha (tr)

ilik

bogʻich

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

i-lik

Etimologiyasi

ILIK ’suyak ichidagi yogʻsimon modda’. I l i k k a pishirilgan palovning mazasi tamoman boshhacha boʻladi. Bu ot asli qadimgi turkiy tilda 'qimirla-’, ’jil-’ maʼnosini anglatgan yil- feʼlidan ~(i)k qoʻshimchasi bilan yasalgan boʻlsa kerak (Devon, I, 102); keyinroq soʻz boshlanishidagi y undoshi talaffuz qilinmay qoʻygan (Devon, I, 102): yil- + ik > ilik (ilon soʻziga qiyoslang).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 esk. ayn. qoʻl (asosan egalik qoʻshimchalari bilan qoʻllanadi). ◆ Sabr aylasang, murodingga yetarsan, Nasib boʻlsa, yor ilkidan tutarsan. Tohir va Zuhra . ◆ ..Xitoy qizlari moʻgʻul yigitlari ilkiga tushmaslik uchun yonib turgan uylar ichiga oʻzlarini urganlarini oʻz koʻzim bilan koʻrdim. M. Osim, „Karvon yoʻllarida“ . ◆ Sizga mening maslahatim — Andijonda koʻp turmang. Ilikka tushib qolursiz. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ ◆ Birodaring Abu Tolib joʻja-birday jon, qahatchilik bechoraning iligini chaqib qo'ydi. ◆ Iligini sindirib olmoq. „Oʻzbek Tilining Soʻzlar Birikuvchanligi Oʻquv Lugʻati“

2 Boldir suyagi, oyoqning tizzadan toʻpiqqacha boʻlgan qismi. ◆ Yana bu oyoq yo iligidan, yo tizzasidan qirqilgan boʻlsa ham mayli edi. S. Zunnunova, „Koʻk chiroqlar“ . ◆ Ha, koʻchaga chiqmaysan, eshitdingmi? Hoy bola! Iligingni sindiraman-u, kasalingni boqib oʻtiraveraman. N. Safarov, „Saodatning qissasi“ .

3 Odamlar hamda qoʻy, mol va shu kabi hayvonlar oyoqlarining ichida moysimon modda boʻluvchi qismi; ana shu qismning (goʻshti bilan) pishirilgani. ◆ -Qani, barradan oling, oʻgʻlim, — dedi u ilik uzatib. — Qoʻrqmang, bu parranda etiday yengil hazm boʻladi. A. Mirahmedov, „Qoʻylar qoʻziladi“ . ◆ Maxsum yeb tozalangan ilikni asta dasturxonga qoʻydida, hayajon ichida baqrayib oʻtirgan Boboqulga tikildi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

4 Shu suyak ichidagi moysimon modda, toʻqima (isteʼmol etiladi va nihoyatda quvvat-mador boʻluvchi taom sifatida qaraladi). ◆ Yana bunday toʻqimalar paysimon suyaklar ichidagi ilik, yapaloq suyaklar orasidagi mijik va kemik deb ataluvchi yogʻlardan ham iborat boʻladi. K. Mahmudov, „Oʻzbek tansiq taomlari“ . ◆ -Boʻlmasa, iligini siz qoqib yeng, dada.. — dedi oʻgʻil. R. Fayziy, „Sen yetim emassan“ .

Iligi baquvvat (yoki toʻq) Kuch-madori yaxshi, kuch-quvvatga toʻla; boʻliq. ◆ ..qopni bir hamla bilan orqaga olib, dadil koʻtarildi-yu, gʻizillab yurib ketdi. Sakson ota orqadan qarab qoldi va ichida dedi: "Iligi baquvvat ekan!" Oybek, „O.v. shabadalar“ . ◆ Hakim aka har yilgidek bu yil ham gʻoʻzani yoshligidan "iligi toʻq", baquvvat qilib oʻstirish uchun harakat qilmoqda. N. Rixsiyev, „Mirishkor“ . Iligi puch yoki puchaymoq) Tinka-madori qurigan; nimjon boʻlib qolmoq. ◆ Axir bechoralarning ishlashi uchun ham kuch-quvvat, mador kerak-ku. Iligi puchayib qolgan odam nima ishga yaraydi? M. Hazratqulov, „Jurʼat“ . Iligi toʻla (yoki toʻlmoq) Yetarli kuch-quvvatga ega, yetarli kuch-quvvatga ega boʻlmoq. ◆ Oʻtga yaxshi oʻrganib, iligi toʻlgandan soʻng ajratdim. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Temirtosh esa hokimning kiyimi ostidan bilinib turgan mushaklariga qarab, "Moy bilan goʻshtni koʻp yeb, iligi toʻlgan", deb oʻyladi. M. Osim, Karvon yoʻllarida г. . Ilik uzildi qarang iliguzildi. ◆ Koʻklam chogʻi, ilik uzildi palla, odamning sillasi qurib, lohas boʻlaveradigan kunlarning biri. X. Sultonov, „Onamning yurti“ . Ilik yuvmoq esk. Qoʻl yuvmoq, aloqani uzmoq; kechmoq. ◆ Qolmadi hurmat ahli olamda Olamu olam ahlidin yuv ilik. Bobur .

Ili-miliq ayn. iliq-miliq. ◆ Birdaniga choʻlning havosi oʻzgardi, erta kuz boʻlishiga qaramay, esib turgan ili-miliq shabada oʻrniga qandaydir dimoqqa xush yoqadigan, bogʻlardan esayotgan yoqimli shamol kela boshladi. S. Ahmad, „Choʻl burguti“ .

Antonimlari

ИЛИК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ilik I
костный мозг, костный жир; ◆ ~ni qoqmoq вытряхнуть костный мозг (из кости); * uzildi payt трудный для крестьян период весны, когда запасы прошлого года кончились, а новых продуктов ещё нет; iligi toʻq 1) здоровый, бодрый; 2) богатый; iligi quridi (или uzildi) он ослабел, он чувствует себя плохо.

ilik II
[[[ilgi]]]
уст. поэт. рука; kampirning ilgida hassa в руке у старухи посох.