ilinmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

i-lin-moq

Etimologiyasi

ILIN- ’oʻzi isteʼmol qilmay, kimgadir atab saqla-’. Ona kosadagi ovqatning yarmini bolasiga i l i n d i. Bu soʻz il- feʼlidan ’oʻzlik’ maʼnosini ifodalovchi -(i)n qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, I, 345; DS, 208): il- + in = ilin-; avval 'jismo-nan bogʻlanish’ni bildirib, keyinchalik ’maʼnan bogʻla-nish’ni anglata boshlagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ilmoq I fl. oʻzl. va majh. n. ◆ Koʻchada ketayotgan bir xotinning yusha xitoyi zonti qoʻlidan uchib ketib, parashyut-day lapanglab bordi-da, bir daraxtga ilindi. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmokdar“ . ◆ Devoriy gaze-talarning imtihonga bagʻishlangan yangi son-lari ilindi. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ .

2 Tushmoq, tutilmoq(tuzoq, qopqon va sh.k. ga). ◆ Harmoqlarga bitta ham baliq ilinmadi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Ovchi asta-sekin toʻrning ipini tortibdi, hamma kaptar tu-zoqqa ilinibdi. "Chalpak yoqqan kun" .

3 koʻchma (oʻzi birikib kelgan soʻz bil-dirgan narsaga) Duchor boʻlmoq, yoʻliqmoq. U ◆ kun Nurinisoning hiylasiga ilinib.. soʻng qocharkan.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ \a, bu Mastura yallalar tuzogʻiga ilingan pok, begunax qizlarning taqdiri haqida yigʻlab-yigʻ-lab kitob yozsa boʻladi. K. Yashin, „Hamza“ .

</a>193_Q^_

[ ◆ Toʻgʻonbek] Baʼzi qassoblardan, oshpazlardan bir necha dinor qarzga ham ilinadi. Oybek, „Navoiy“ .

4 (oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan narsaga) Ulgurmoq, erishmoq, olmoq. ◆ Oʻzing-ku, zoʻrgʻa uchga ilinib yuribsan. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Ha.. picha roʻmol oluvdik, epchillar ilinib, epsizlar quruq qoldi. N. Safarov, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Medalga ilinganlar, har qalay, [oʻqish-ga] joylashib ketadi. S Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ U Buxoroda joy topib, tuzukki-na maoshga ilinganidan xursand boʻldi. M. Osim, „Ibn Sino qissasi“ .

5 koʻchma Oʻz holati, mansabi va sh.k. da zoʻrgʻa turmoq; ketay-ketay deb turmoq. ◆ Ilinib turganingni bilasanmi, rais.. endi sen haqiqiyrais emas, sobiqraissan. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . Aqrab, qora sovuq oyida Buxoroda oʻlim koʻp boʻldi — ◆ baʼzi ilinib yurgan keksalar kuz yaprogʻidek chirs-chirs keta boshladi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

6 Ushlash, kiyish va sh.k. darajasiga yetmoq, yaramoq. ◆ Soqolingiz ustaraga ilin-maydi. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Oʻroqqa ilinmagan maysalarni qoʻy chilpiganday bittalab yulib olaman. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Men pul beray, shu atrofdan oz-moz durust, oyoqqa ilinadi-gan bir narsa topib bering. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

7 Oʻzi ishlatmay, oʻzgaga bermoqyoki atab saqlab qoʻymoq (asosan taom haqida). ◆ Sher kosasidagi ilikni bobosiga ilinib olib kir-sa, u kishi bosh chayqaydi. S. Anorboyev, „Ham-suhbatlar“ . ◆ Uyidan posilka olgan ekan, menga ham ilinibdi: ozgina shirin tolqon, mayiz. H. Gʻulom, „Toshkentliklar“ .

Koʻzga ilinmoq 1) koʻzga tashlanmoq, koʻrinmoq. ◆ Yomgʻir betinim yogʻar, lekin uning tomchilari chang zarralaridek koʻzga ilinmas edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi; 2) koʻtarilib, obroʻ orttirib, maʼlum-mashhur boʻlmoq; koʻzga koʻrinmoq“ . ◆ Ishda ham Nazarov tez koʻtarildi. Saidgʻozi boʻlsa chekkada, koʻzga ilinmay qolib ketaverdi. S. Anorboyev, „Oqsoy; 3) eʼtiborni oʻziga tortmoq“ . ◆ Qiza-loq koʻzga ilinadigan boʻlib qolibdi. Koʻzi ilinmoq Koʻzi uyquga ketmoq . ◆ Koʻzi endi ilin-ganda, sapchib oʻrnidan turib ketar, bolala-ri ustini yopib qoʻyar, keyin devordagi soat-ga qarardi. S. Abduqahhor, „Koʻzlar“ . Pichoqqa ilinadigan Biror narsa uchun maʼqul boʻla-digan, yaraydigan, yaroqli. ◆ Umuman.. mol-larning pichoqqa ilinadigani yoʻq hisob. "Mushtum" . ◆ Xullas, oʻylab tursam, zikr qilingan Sharipovlar ichida pichoqqa ilinadigani temir-tersak mudiri. Tojiboy Sharipov ekan. Gazetadan . Tilidan {yoki ga-pidan, ogʻzidan, soʻzidan) ilinmoq Oʻz gapi (soʻzi) bilan oʻzini fosh qilib qoʻymoq. ◆ Boy oma.. men Suyarni tergovchi toʻraning oldiga olib boray. Bir umrida tergovchiga soʻrov ber-may yurgan odam oʻz tilidan iliniboʻtirma-sin. N. Safarov, „Uygʻonish“ . Tumshugʻidan ilinmoq Qoʻlga tushmoq. ◆ Mugʻambir tumshu-gʻidan ilinar. Maqol .

13—Oʻzbek tilining izohli lugʻati

Antonimlari

ИЛИНМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ilinmoq
возвр. и страд. от ilmoq I
1 зацепляться, прицепляться, вешаться; быть зацепленным, повешенным; palto veshalkaga ilindi пальто повешено на вешалку;
2 попадаться (под руку); u qoʻlga ilingan narsani oldi он взял в руки (первую) попавшуюся вешь;
3 прям. и перен. попадаться (в западню, на удочку и т. п.); tuzoqqa bedana ilindi в силки попалась перепёлка; qarmoqqa baliq ilindi на удочку попалась рыба; qopqonga boʻri ilindi в капкан попался волк; birovning tuzogʻiga ilinmoq попасться в расставленную кем-либо западню; mugʻambir tumshugʻidan ilinar погов. (букв. обманщик ловится за морду) как верёвочке ни виться, а концу быть;
4 сберечь (что-л. для кого-л.), поделиться (часто последним); оставить, приберечь (часто отказав себе); ◆ bolalarga ovqatni ~ оставить детям еды;
5 получать, доставать (что-л.); ◆ qarzga ~ влезать в долги, быть должником; доставать (что-л.) в долг; ◆ pulga ~ 1) получать деньги; перехватить, достать денег; 2) нуждаться в деньгах; kechki poyezdga ilindim я успел уехать с вечерним поездом;
6 приходиться впору налезать; uzuk barmoqqa zoʻrgʻa ilindi кольцо едва налезло на палец; etik oyoqning uchiga ham ilinmaydi сапоги не налезают даже на кончик ноги, сапоги малы; * tilidan (или soʻzidan, gapidan, ogʻzidan) ◆ ~ быть пойманным на слове; проговориться, выболтать, выдать себя; koʻzga ilinadigan (или ilinarli) заметный, видимый глазом; uyida koʻzga ilinadigan biror narsa yoʻq у него дома нет ничего стоящего; koʻzga ilinar-ilinmas еле-еле видный, едва заметный.