ketmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ket-moq

Etimologiyasi

KET— 'maʼlum joydan uzoqlashish tomonga hara — katlan—'. Bugun ishga barvaqt k ye t d i. Hozirgi oʻzbek tilida ham shunday va yana bir qancha maʼnoni anglatuvchi bu feʼl qadimgi turkiy tilda asli kät— (ПДП, 393), kit— (ПДП, 394) tarzida talaffuz qilingan, keyinchalik ä || i unlisi ye unlisiga almashgan (ДС, 303): kät— || kit— > ket—.

Bu feʼlni kel—, kech—, kez— feʼllari bilan qiyoslab, ushbu feʼllarning oʻzagi asli ke— (< kä—, ki—) boʻlgan deb faraz qilinadi. Agar bu fikrni tan olsak, ket—, kel— feʼllari oxiridagi t, l qismlari 'uzoqla-shish', 'yaqinlashish' maʼnosini ifodalovchi qoʻshimcha boʻlib chiqadi (Unda ch qismi 'botib', z qismi 'turli yoʻnalish' maʼnosini ifodalagan boʻlib chiqadi).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Oʻz turgan joyini tark et-moq, oʻz turgan joyidan boshqa tomonga yoʻl olmoq; bormoq. ◆ Bu yerdan hech yoqqa ketmay-man. Kelmoq ixtiyo'r bilan, ketmoq ijozat bilan. Maqol . m [Yoʻlchi:

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Unsin, bu oila qanday? Ketasanmi yo bu yerda qola turasan-mi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Agar orala-ringizga sovuqchilik tushadigan boʻlsa, sen oʻchakishib yurma, yaxshisi.. bu uydan ketish harakatini qil! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Mehmonlar uch kun turib, ketishdi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Gulnor, qishloqdan ketib, choʻlda oʻrnashib olsak, qulogʻim tinchir, deb oʻzini oʻzi yupatdi. S. Ahmad, „Ufq“ .

2 Biror mashgʻulot, xizmat yoki vazifa-ni tark etmoq, tashlamoq. ◆ Ishdan ketmoq. Uqishdan ketmoq. m ◆ Senday aqli raso, tu-shunadigan odam boʻlsa, zavoddan ketmas edim. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ . ◆ Xotiningizni nega tashlab ketganingizni ayting.. Yara-shasizmi yo institutdan ketasizmi, shuni ayting. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

3 Tamom boʻlmoq, tugamoq, oʻtmoq (vaqt haqida ). ◆ Boʻlinglar, vaqt ketyapti. Vaqting ketdi — ◆ baxting ketdi. Maqol . m ◆ Shunday rohat turmush im izdan, shunday shirin umri-mizdan darroye bir yili ketdimi! Oh, dod deyman. A. Qahhor, „Nutq“ .

4 Yoʻq boʻlmoq, yoʻqolmoq, arimoq. ◆ Da-lalardan qor ketdi. Kiyimning dogʻi ket-madi. n ◆ Hasrat tugagandan soʻng, Otabek-ning yuzidagi boyagi yarim jiddiylik ketib, uning oʻrnini oʻychanlik oldi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Qadah toʻxtab qoldi. Suhbat-dan nechukdir fayz ketdi. A. Qahhor, „Qanot-siz chittak“ . ◆ Kun boʻyi quloqlari ostidan juda gʻalati.. olis-olislarga chorlovchi ajib bir musiqa ketmadi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .

5 koʻchma Olamdan oʻtmoq; oʻlmoq. ◆ Men oʻn beshga kirganda, ayam oʻldi. Hali qirqqa bor-magandi. Yosh ketdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Ming martaba shukur boʻlsin parvardi-gorga, Mendan rozi ketgan ekan qiblagohla-rim. A. Oripov, „Jannatga yoʻl“ .

6 Sarf boʻlmoq, ishlatilmoq. ◆ Yoʻl xara-jatiga hammasi boʻlib ellik soʻm ketdi. Bu ishni bajarishga koʻp vaqt ketadi. Roʻzgʻor-ga ketadigan narsalar. shya Kuch koʻp ketadi, lekin ekinlar ichida bundan (paxtadan] ser-daromadi yoʻq. A. Qa\\or, Qoʻshchinor chirok-lari.

7 s. t. Oʻtmoq, sotilmoq, pullanmoq. ◆ Tez ketadigan mol. n ◆ Xullas, yer juda arzonga ketdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

8 Muayyan maqsad yoki sabab bilan bi-ron joyga, ish-faoliyat va sh. k. joyga to-mon yoʻl olmoq; joʻnamoq. ◆ Qiiyuqqa ket-moq. Armiyaga ketmoq. Ishga ketmoq. Toʻyga ketmoq. shsh Kuniga oqshom tushsa, Martin-dan qoʻrqib, koʻchaga chiqmay, tuzsiz makaron chaynab yurguncha, shahrimga ketaman. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . ◆ Shirmonjon ona shu ahvolda tong ottiradi-yu, yana dalaga terimga ketadi. S. Zunnunova, „Olov“ .

9 Davom etmoq; bormoq, boʻlmoq. ◆ Imti-hon ketyapti. Majlis ketyapti. m Oʻrmon-jon, odatda, ish sustroq yoki yomonroq ke-tayotgan uchastkalarga borar edi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. Agar biz yerning doli-guliga kelishini kutib oʻtirsak, vaqtdan yutqazadiganga oʻxshaymiz, havo shunday ke-tavermas [dedi brigadir]. N. Safarov, Xadicha Ahrorova.

10 koʻchma Ish-faoliyatning biror soka-si, yoʻnalishi bilan bormoq, davom etmoq. ◆ Akasi uchuvchi edi, ukasi ham uning orqasidan ketdi. Bola otasi izidan ketib, oʻqituvchi boʻldi. m ◆ Butun oilasi bu yerga rezavor ekib, mumkin qadar eldan burunroq bozorga chiqa-rib, "pul" qshshshga tirishar edi. Abdishukur bu yoʻldan ketmadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

11 Tarqamoq, borib yetmoq (ovoza, dov-ruq va shu kabilar haqida). ◆ Shuhrati butun dunyoga ketdi. m ◆ Ammo nomi tildan-tilga oʻtib, butun frontga dovrugʻi ketgan bu qizning oʻyida faqat Normat kechardi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Uning taʼrifi uzoqlarga ketgan. T. Ashurov, „Oq ot“ .

12 s. t. Ishdan chiqmoq (maye. sinmoq, yorilmoq, yirtilmoq kabi maʼnolarni ifodalaydi). ◆ Shimim tizzasidan ketdi. shya Aravaning tagidan dehqonning ayanchli tovu-shi eshitildi: -Oʻqi ketibdi, ish pachava. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

13 s. t. Yarashib tushmoq (kiyim haqida). ◆ Bu kostyum senga juda ketibdi.

14 Isteʼmol qilinmoq, yeyilmoq yoki ichilmoq; oʻtmoq. ◆ Issiq kunda palov uncha ketmaydi. m ◆ -Chuchvaradan keyin choy juda yaxshi ketadi-da, — dedi Boqijon Baqoyev, yuzidagi terni artib. A. Qahhor, „Adabiyot muallimi“ .

15 s. t. (asosan boʻlishsiz shaklda — ketmaydi). Qoʻshilmaslik, maʼqul emaslikni bildiradi. ◆ -Him, oqsoqol majlis ni qadim-gi zamon usulida tarafkashlikka aylantir-moqchi ekan-da. Ketmaydi, — dedi Abdura-sul. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

16 Sigʻmoq, joylanmoq. ◆ Bu samovarga uch litr suv ketadi. Zalga ikki yuz kishi ketadi.

17 koʻm. fl. vazifasida. Ravishdoshning -(i)b yoki -a/-y qoʻshimchali shakllariga birikib, harakatning tugal, toʻsatdan, davomli ba-jarilishi kabi maʼnolarni bildiradi. ◆ Qizarib ketmoq. Gʻovlab ketmoq. Charchab ketmoq. Qoʻrqib ketdi. Mashina birdan gʻuvillab yurib ketdi. Oʻz maqsadini tushun-tira ketdi. Yoʻrgʻalay ketdi.

Besh ketmoq q. besh. Suv tekin ketdi Juda arzonga sotildi. Oʻzidan (yoki kushi-dan) ketmoq Hushini yoʻqotmoq, kushsiz-lanmoq. ◆ -Hushimdan ketib qoldim, keyin nima boʻlganini bilmayman, — dedi Hoji xola. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o. Zil ket-moq Ichdan ezilgan kolatga tushmoq. ◆ Nati-jada yutuqlarimizni koʻrolmay, ich-ichidan zil ketayotgan dushmanlarimiz sharmandayu sharmisor boʻldi. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Mukkasidan ketmoq Nikoyatda berilmoq. U ◆ shaxmatga shunaqangi mukkasidan ketganki, agar Fargʻona vodiysida bu oʻyinga jonini tikadigan odam ikkita boʻlsa, shuning bit-tasi — Ahmadjonov. "Guldasta" .

Antonimlari

КЕТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ketmoq
1 уходить, уезжать; идти (куда-л.); u qayoqqa ketdi? куда он ушёл?; sen qayerga ketayotirsan? куда ты идёшь?; akam Fargʻonaga ketgan мой старший брат уехал в Фергану; koʻchada ketayotgan kishi человек, идущий по улице;
2 идти, происходить, совершаться; продолжаться; gap xuddi shu toʻgʻrida ketar edi разговор шёл именно об этом; ish sekin ketayotir работа идёт медленно;
3 перен. идти, следовать (по какому-л. пути); Abdishukur bu yoʻldan ketmadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Абдушукур не пошёл по этому пути;
4 уходить быть израсходованным; bunga koʻp pul ketdi на это ушло много денег; bizdan nima ketadi мы ничего не теряем;
5 сходить, исчезать, удаляться, смыватьсяся, стираться (о красках, пятнах, грязи, запахе и т. п.); kiyimning dogʻi ketmadi пятно с одежды не сошло; rangi ketdi 1) краски его поблёкли; 2) он побледнел;
6 разг. уходить, быть проданным; Xullas, yer juda arzonga ketdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Одним словом, земля ушла (была продана) за бесценок;
7 распространяться (о славе, известности и т. п.); dovrugʻi butun olamgʻa ketdi слава о нём разнеслась по всему миру;
8 разг. испортиться, выйти из строя, поломаться; покоситься; [Aravaning] Oʻqi ketipti, ish pachava (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Ось [арбы] сломалась, дело дрянь;
9 уходить; покидать, бросать (учёбу, работу); ◆ ishdan ~ уходить с работы;
10 уходить, тратиться, проходить (о времени); koʻp vaqt ketdi много времени ушло (потрачено); boʻlinglar vaqt ketyapti поторапливайтесь, время уходит; ◆ vaqting ketdi ~ baxting ketdi посл. время твоё ушло - счастье (твоё) ушло;
11 перен. умирать; otasi yosh ketdi его отец умер молодым;
12 идти, быть годным, годиться, быть хорошим (для еды, питья); chuchvaradan keyin choy juda yaxshi ketadi после пельменей чай идёт (пьётся) очень хорошо;
13 разг. идти, быть к лицу; bu koʻylak senga juda ketibdi это платье тебе очень к лицу (очень идёт);
14 вмещаться; помещаться, входить; bu samovarga besh litr suv ketadi в этот самовар входит пять литров воды; bu idishga necha litr sut ketadi? сколько литров молока войдёт в эту посуду?;
15 в отриц. ф.: ketmaydi не пойдёт, не приемлемо; нельзя; номер не пройдёт;
16 в роли вспомогательного глагола означает: 1) после деепр. на
-a/-y основного глагола начало и быстрое развитие действия: ◆ soʻzlay ~ заговорить, начать говорить; bola koʻchaga yugura ketdi ребёнок (вдруг) побежал на улицу; u oʻz oʻgʻlini maqtay ketdi он начал хвалить своего сына; 2) после деепр. на -(i)b основного глагола а) обозначает удаление от говорящего или действующего лица: ◆ olib ~ уносить; увозить; ◆ chiqib ~ 1) выйти; 2) выскочить, соскочить; ◆ oʻtib ~ 1) проходить, проезжать (мимо чего-л.); 2) перегонять (кого-что-л.); 3) миновать (о времени); ◆ vaqt oʻtib ~da время (быстро) проходит; б) указывает на внезапность действия: yuragim oʻynab ketdi у меня сердце заколотилось; bola qoʻrqib ketdi ребёнок испугался; ot munkib ketdi лошадь споткнулась; в) указывает на завершённость действия: u kecha Toshkentga joʻnab ketdi он вчера уехал в Ташкент; havo ochilib ketdi небо прояснилось; u juda sevinib ketdi он очень обрадовался; quyosh botib ketdi солнце уже зашло; poyezd joʻnab ketdi поезд уже отправился; yomgʻirda boʻkib ketdim я (окончательно) промок под дождём; ◆ 

• besh ~ см. ◆ besh; chokidan ~ лопаться по шву, расходиться по шву; koʻylak chokidan ketibdi рубашка разошлась по шву; koʻnglim ketayotir меня тошнит; oʻzidan (или hushidan) ◆ ~ терять сознание; bolaning koʻzi uyquga ketdi ребёнок заснул.