kutmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

kut-moq

Etimologiyasi

KUT— ' kimning yoki nimaning kelishini poyla—'. Ahmadjon .. nemis piyoda askarlarining yahinroh kyo— lishini k u t d i (Abdulla Qahhor). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli 'nazorat qil-’ maʼnosini anglatgan koʻ:- feʼlining (ДС, 322; ЭСТЯ, III, 108) -t orttirma qoʻshimchasi bilan hosil qilingan shakliga teng boʻlib (ЭСТЯ, III, 108), qadimgi turkiy tildayoq ü: unlisining choʻziqlik belgisi (ПДП, 397; DS, 328), oʻzbek tilida esa yumshoqlik belgisi ham yoʻqolgan: kü:t- > küt- > kut-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Moʻljallangan narsa yoki shaxsning paydo boʻlishini, kelishini yoki uchrashini umid qilgan, unga koʻz tikkan holda maʼlum vaqt biror joyda turmoq; poylamoq. ◆ Samolyot kelishini kutmoq. Seni koʻp kutdim. yash Yusufbek hoji sipohlardan birining qoʻltiqlashi bilan otiga minib, narida kutib turgan Hasanaliga qarab yurdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Barno yoʻq ekan, bir oz kutdi, kelavermagach, oʻtirishga sabri chidamay, idoradan chiqdi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .

2 Biror narsaning boʻlishini eʼtibor-da tutib, nimadandir oʻzini tiyib, toʻxta-tib turmoq. ◆ Avaz zaldagi pichir-pichirlar tinishini kutib, bir oz jim qoldi-da, davom etdi: -Mirzayev Charosning tirnogʻiga ham arzimaydi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ U Vaqqos otaning taklifini kutmay, Abdubilolni ichkariga boshladi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ . ◆ Ahmadjon pulemyotni.. darhol okop boʻyiga oʻrnatdi va nemis piyoda askarlarining yaqinroq kelishini kutdi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ .

3 Keluvchini hurmatlab, yoʻliga, is-tiqboliga chiqmoq. ◆ Gʻulomjon hokimni kut-gani bormadi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Uni hech kim kutgani chiqmadi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Erta bilan vokzalga keldi. Yoʻq, uni kuta-digan ham, kuzatadigan ham odami yoʻq edi. Shunchaki boshi aylanib kelib qoldi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

Kutib olmoq Qarshi olmoq, qarshila-moq. ◆ Yubileyni yaxshi kutib olmoq. n ◆ Dar-voza oldida hazrati Alisherni qoʻlida supurgi ushlagan jikkakkina faqir bir chol kutib oldi. N. Aminov, „Suvarak“ . ◆ Choyxonachi uni IAvazni] ayricha iltifot bilan kutib oldi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

4 Birovning (maye., mehmonlarning) koʻnglini olish uchun xizmatida boʻlmoq; uni ziyofat qilmoq, xursand qilish uchun unga xizmat qilmoq, koʻnglini olmoq. ◆ Mez-bon mehmonlarni yaxshi kutdi. m ◆ ..Pechak-guldek boʻlib, eriga chirmashganini koʻrarmiz hali, xudo koʻrsatsa; bor, oʻynab-kulib, meh-monlaringni kut! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ [Hoji, javob kutmasdan:] -Qudalaring-ni nima bilan kutishni boʻlsa, oʻzing bila-san: tuya soʻyib chorlaganingda ham kelmay-dirgan kishilar! — dedi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Bizning eshigimiz doim ochiq. Shu uyga kelibmanki, mehmon kutaman. H. Gʻulom, „Feruza“ .

5 Biror narsaning boʻlishini umid qil-moq, shunday boʻladi deb oʻylamoq; ilin-jida boʻlmoq. ◆ Yaxshilik kutmoq. Nodondan aql kutma, beburddan — nomus. Maqol. ◆ Adovat urugʻini sepib, adolat mevasini kutma. n ◆ Kotib xatni oldi-yu, Elmurod kutgandek, oʻqib oʻtirmadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Gul-sum ona bunaqa gaplarni kutmagani uchunmi, sarosimaga tushib, Fyodorovnaga koʻz tashla-di. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .

6 koʻchma Yoʻlida, hayot yoʻlida roʻpara boʻlmoq, istiqbolida boʻlmoq; qarshilamoq. ◆ Darhaqiqat, bizning qarshimizga yoʻlbars chiqsa, biz qattiq qoʻrqamiz, chunki bizni oʻlim kutadir. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

..dehqonlarning bu isyoni yaxshilikka olib kel-masligini, qonun, qurol sipohilar qoʻlida ekanligini, isyonchilarni beshafqat jazo kutishini ham biladi. S. Siyoyev, Avaz.

Antonimlari

КУТМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

kutmoq kutmoq

Ruscha _ru

kutmoq
1 ждать, ожидать; ◆ poyezd(ni) ~ ждать поезда; seni koʻp kutdim я долго ждал тебя; seni kuta-kuta esim ketdi я заждался тебя; я истомился в ожидании тебя; ◆ xat ~ ожидать письма; men kutganday boʻlib chiqmadi не получилось так, как я хотел (как я ожидал);
2 ухаживать (за гостями); принимать (гостей);
3 прибирать к рукам (кого-л.), приструнивать; одёргивать; kutib olmoq 1) встречать; 2) одёргивать, приструнивать (кого-л.); bolangiz yomon boʻlibdi, kutib oling uni ваш ребёнок плохо себя ведёт, приструните его; * nodondan aql kutma, beburddan nomus посл. не надейся на ум глупца, на честь бесчестного.