oʻlim

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻ-lim

Etimologiyasi

OʻLIM ’tirik organizm hayotining tugashi’, ’qazo\ Oʻ l i m g a davo yoʻh. Bu ot qadimgi turkiy tildagi 'hayotdan mahrum boʻl-’ maʼnosini anglatgan öl- feʼli-d_an —(ü)m qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 527; ПДП, 406; Devon, I, 105; DS, 384); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan, ikkinchi boʻgʻindagi ü un-lisi i unlisiga almashgan: öl- + üm = ölüm > olim.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 biol. Organizm hayot faoliyati-ning butunlay toʻxtashi, tugashi; ortga qaytmas jarayon, xujayra va toʻqimalarda fiziologik jarayonlar toʻxtab, ortga qayt-mas holat sodir boʻlishi.

2 Inson yoki hayvon hayotining toʻxtashi; vafot, qazo. ◆ Otning oʻlimi — itning bay-rami. Maqol. m ◆ Gulnor oʻlimining uchinchi kuni Samarqanddan ularning bir qarindoshi.. kelgan edi. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Bel-bok olib kelgan odam oʻlim oldidan marhum-ning nimalar degani va qaysi samovarda uch-ratgani, birovni koʻp tilga olganini soʻzla-di. P. Tursun, Oʻqituvchi.

3 Jon taslim qilish, jon berish ja-rayoni, vaqti. ◆ Mayli, siz uchun oʻlimga ham tayyorman. P. Qodirov, Qora koʻzlar. ◆ Lekin, Gulnorning oʻlimi oldida aytgan soʻzlarini Gulsumbibi oʻz eriga uqtirgan edi. Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Xayriyat, oʻlim chekindi, ikki oydan soʻng bemor oyoqqa turdi. Gazetadan.

4 s. t. Oʻlim yuz berishi va u bilan bog-lits holat, sharoit, jarayon. ◆ Oʻzingiz bila-siz, bultur padar marhum boʻlgan edilar, bu-gun boshimizga yana oʻlim tushadigan boʻlib qoldi, togʻam Homidni allakimlar chavoqlab ketibdilar!A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Oʻlim — toʻy emas, borning pulini sochadi, yoʻqning sirini ochadi. E. Raimov, Ajab qishloq.

Oʻlim jazosi Aybdorni oʻldirish koʻzda tutilgan jazo chorasi. ◆ Bu yaramaslar oʻlim jazosiga hukm etildi. Mirmuhsin, Meʼmor. Oʻlim toʻshagida yotibdi Oʻlimi juda yaqin, oʻlim holatida. ◆ Oʻlim toʻshagida yot-ganida ham hazilini qoʻymagan edi. T. Obi-dov, Yusufjon qiziq. Oʻlimdan xabarim bor, bu gapdan (yoki narsadan) xabarim yoʻq Biror narsadan xabarsizlikni alohida taʼ-kid bilan ifodalovchi ibora. Bekor gap!

Oʻlimdan xabarim bor, bu gapdan xabarim yoʻq.. A. Qahhor, Ogʻriqtishlar.

Antonimlari

ЎЛИМ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻlim
смерть, кончина; // смертный; ◆ elchiga oʻlim yoʻq посланнику (парламентёру) смерти нет (т. е. он неприкосновенен);◆ oʻlim topmoq найти смерть, умереть; ◆ oʻlimidan keyin после смерти (кого-л.); ◆ birovga oʻlim tilaguncha, oʻzingga umr tila посл. чем желать смерти другому, лучше пожелай себе жизни; ◆ er yigitga ikki nomus - bir oʻlim поел. для молодца два раза опозориться всё равно, что один раз умереть; ◆ bir boshga bir oʻlim (букв. на одну голову одна смерть) одной голове одна смерть; соотв. двум смертям не бывать, а одной не миновать; ◆ bir oʻlimdan qoldi (букв. он спасся от одной смерти) он чуть не умер; ◆ oʻlim toʻshagi или ◆  oʻlim yostigʻi смертный одр; ◆ oʻlim jazosi смертная казнь.